Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

laño begiak Leio-arrían yausi zan; lauso begiak,
zutiturik errotxoak:
beatzak biurri, zabal egoak,
arroturik egakiak . . .
Begiyak betiko illunduaz > lauso begiak
Menpeko esaldi modala, deskriptiboa, aposizio bilakatua da, adjetibazioaren alorreko
bilakatzen da, eta gainerakoan, txoriaren heriotz irudiak ezaugarri berberak ditu, baina adjetibo
bilakatu dira aditzaren partizipioak partitiboan izatetik, erabilera adberbialean dauden adjetibo
bilakatu dira :
biyurriturik beatzak > beatzak biurri
zabalik egoak > zabal egoak
Aldaketaren helburuak bikoitza dirudi kasu honetan : Alde batetik, errepetitiboa gertatuko
litzatekeen partitibo atzizkiaz arintzea, barietatea, laburtasuna eta neurri metrikoa bete ahal izatea .
(1917ED)
Eguna osoro sartu zanian azaldu zan neskatilla, taalgara pozkor andietaz txori berriyarekin ederki ta
luzaro jolastu zan, lenguarekin oi-zuen bezelaxe. Leyora urbildu zan batian, ordia, landa-mendi
elurtubak begiratu-asmuan, arri gañian zegoen txoritxo illa ikusi zuen . . . Baita ere agudo ezagutu, ta,
zirudiyanez, pizkatxo bat ere atsekabetu al zan; askarki ireki bai-zuen leyua, ta bere eskuetan gorputz
otza arturik, geldigeldirik egon bai-zitzayon begira, erruki-antzian . Eta, azkenik, begi zabaletatik malko
aundi bero batek igesi ziyon txoritxuaren bular gañera. . .
iZoriontsu izan zatekian txori gixaxuak, eriyotza-aurretik bere matte-matiaren azken emaitz ori
igerri ba'lu . . .
Bitartian, ordian, arrotza, danau ikusirik, aserretuta,neskatillari deika asi zitzayon, eta onek orixe
entzunda, azkar-azkar esku batez begiyak igortxi ta bestiaz, bere naigabia bat-batian aztuta, kayola
irikitzera juan zan laisterka, leyua itxi ondoren . Eta matte-berria polliki polliki bere inguruetan egatzen
ikusiyaz, eta aren abesti samurrak entzunik, zorginduta zegoen . . . eta azkenik, eskua zabalik eskeñi ta
bertan gelditu zitzayonian !bai munixo gozua mokuari egin erei
~kXt~kitXc~Ic~k***Yr~k~k~lr~lc~IOkl **
Bitartian, elur-maindire gañian, txori arre gaxua zetzan . . . Itzalita begiyak, egakiyak pustu-nastuta,
ankatxuak tente, zabalik egoak . . . Eta urtzirontz (goira) biurtuta zeukan bulargañian izoztuten ari zan
eskergabeko mattiaren malko ixuri-berriya . . . "
1929ko Euskal Esnaleako bertsioak ohar hauek erantsi zituen :
Iñara: golondrina
Sorbeltz : vencejo
Txolarre : gorrión .
Ipuinaren amaiera hau olerkian ez du jaso, horretarako arrazoi nagusia zera izan daiteke, aide
batetik, ipuiaren amaieran txori hilaren irudiaren deskripzioan elementu berberak errepikatu izana,
beraz, olerkari bezala, txori hilaren irudi hori da garrantzitsua bizigabeko gorpu hil horren irudia,
bere begiak, hankak (errotxoak), behatzak eta hegoak .
Neskatxak ikusi, penatu eta ahaztu izanak ez du olerkaria interesatu, urteak pasa eta gero . Txori
hilaren irudiak berak indar gehiago izan du melodramak baino .
Eta horixe bera antzematen da gainerakoan ere, olerkariak ez dituela ipuian dauden irudi
nagusiak aldatu, hautatu baizik, eta elemento poetiko berriak ez dira irudiei dagozkienak
4 69