Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

"7 .garrena : Lenengo arau ortan sar ere daiteke muga-kentze, guzitaratze edo delako
"generalización" 139 .
Eratorketa atzizkirik gabeko lexemen zentzua orokorturik duten zenbait kasuren aipamena egin
dugu jadanik, -tasun, -kunde, -keta bezalako atzizkirik gabe, mugagabean erabiltzen dituen
zenbait lexemaren zentzu orokorraz : "gau latzaren urbil ", "otsaren zakarrez ", etabar 140 .
Zazpi hauek ditugu Orixek jasoriko arauak, mugagabearen erabilera egokia bideratzen duten
zazpi legeak. Lizardik ordea, muga zabalagoak onartzen ditu eta mugatzailearen erabilera askeago
egiten duela esan genezake . Edo agian esan beharko genuke Orixek oso bidenabarrez bakarrik
aipatzen duen arau baten zati diren erabilerak badituela Lizardik .
Hain zuzen ere, Orixek sintagma mugagabeak "izketa esaeratsuan (en estilo sentencioso) ere"
erabil daitezkeela esaten bait du . Hizkera esaeratsuan, izan ere, Lizardiren joera estetikoekin bat
egiten duen laburzaletasuna, trinkozaletasuna, hitz gutxitan pentsamendu konplexua biltzeko joera
bait da nagusi, elipsia izan ohi delarik teknikarik erabiliena .
Geroago ikusiko dugunez, bi ezaugarri horiek sintaxian esaera edo erran zaharren eran laburtzale
izatea eta elipsiaren erabilera Lizardiren mintzo elertitsuaren zutabeetako batzuk dira, izan ; eta
horregatik horiekin batera sintagma mugagabeak ere hizketa esaeratsuaren baliapideetako batzuk
direlarik, Lizardiren olerkietan ere aurkitzea ez da harrigarri .
Esate baterako, eta geroago sintaxiaren atalean zehat-mehatz aipatuko dugun egitura trinkozaleen
arteko batez adibide gisa baliatuz, ikusiko dugu, euskara kolokialean, egunerokoan eta mintzatuan
ezaguna den esamolde batez baliatu dela Lizardi "Sagar-lore" olerkian .
Hala, herrian bizi ez dena berriro herrian ikustean, edo ohituraz, mintzatzen dena bai baina
entzulea ibili ohi ez den leku batean ikustean, bere ohizko bizitoki edo lantokitik urrun ikustean,
erraza da bertakoak, zera esatea : "Zer, hemengo aldi ?" . Lizardik esaera horren moldeaz baliatzen da
"Sagar-Lore" olerkiaren bigarren ahapaldian :
"Gaur, otra agiri, tarteka, urdiña . . .
Sor zait barruan larrera-miña ;
ta, aspaldi ez-ta, mendi-aldi .
Bete ditzadan argiz begiok ;
eten zain-giar lotuegiok ;
bularra asetuz noan geldi .
(SL 6-12, 147)
"aldi" hitzak hemen "gokaldi" hitzean bezala, bolara, kapritxoa, bat bateko eta zio handirik
gabeko griña edo zaletasuna aipatzen du. Hauxe genuke Lizardiren olerkietan batzuetan sumatzen den
hizketa esaeratsuari sarrera emateko ahaleginaren lekuko xume bat, azterketa sakonagoa ere merezi
duena, ene ustez.
2.2.1 .3. LS mugagabeen erabilera poetikoaren jatorriaz eta funtzioaz
Lizardiren olerkietako izen sintagma mugagabeek garaikoen artean arreta berezia erakarri zuten,
hortxe dugu Artiz-en gutuna lekukotzat . Guda-ondoko aztertzaileen artean ere Pizkunde aroko
praktika honen jatortasunari buruzko ikertze-saioak izan dira, Lafitte, Sarasola, Altuna . . ., batipat
erabilera honen jatorri kulto ala herrikoia finkatzeko .
139 Ibidem, 16. or.
140 111 parte honen bigarren kapituluaren 1 .3 . puntuan azterturik daude kasu hauek .
26 1