Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

Beraz, eta bi aipamen hauen ondorioz pentsa liteke Lizardiren sendia eta lagunarteko ingurumaria
erdaraz mintzatzen zela gehienbat, eta umetan Zarauzko haurrei eta neskameei esker ikasiriko
hizkuntzak ideia abertzaleekin izan zuela susperraldia Lizardirengan .
Bere olerkigintzaren sinbolo nagusienetakoa bilakatu zen amonak errepresetatzen du
Lizardirentzat euskararekiko lokarri familiarra eta afektiboa . Asaba zaarren baratza olerkian
protagonista delarik, adierazgarria dirudi "Euskaraz ark niri galdegiña/ gogoan besterik ez dut"
(AZB 59-60, 191) olerki zatian euskaraz egin ziola azpimarratzea olerkariak . Orixek eginiko
itzulpenean dioen moduan «No recuerdo que me hubiese dirigido más palabra en mi idioma" baldin
bada, geroago amonaren figurak hartu zuen sinbolismoa poema horretan kontatzen den esperíentzia
afektibo xume baten ondorio izan bide zen : amona, zahartzaroan, inor ezagutzen ez zuela egon zen,
zahartzaroko eromenak jota, eta olerkaria gizon eginik ezagutu ez bazuen ere, haren semea bai eta hari
euskaraz aritu ornen zitzaion amona, Lizardi bera zelakoan 50 .
Lizardiri gertakari hori euskararen transmisioaren katean izaniko hutsartea salbatu, -berea eta
bere amarena- erredimitu izanaren sinbolizazio bilakatu zitzaion, bere kezka kultural nagusienetako
baten sinbolo . Hortik dator, bada, datu biografiko honen garrantzia .
1 .1 .2 . Lizardi euskal idazle
"El poeta Jose María Agirre "Xabier de Lizardi"" 51 izeneko Aitzolen artikuluan esana dago
Lizardik ahalegin haundia egin zuela euskara berreskuratzeko eta 1917an bere lehenengo idazlanak
Euzko Deya aldizkari bilbotarrean argitaratzen has¡ baino lehen, osatuak zituela zenbait idazlan,
ahalegin sendo horren frogagarri direnak . Aitzolek esaten du Lizardiren lanen artean aurkitzen direla
garai horretan eginiko lanak :
50
51
52
53
" . . . sin embargo, en un cuaderno titulado "Ropavegero", de una de las varias carpetas en las que
cuidadosamente ordenados ha dejado Lizardi su trabajo, hay poesías, notas, anécdotas, dibujos y
cantos frutos de sus primeros afanes de literato . Era a la sazón colaborador poético-gráfico de "Euzko
Deya" . Este cuaderno lleva la fecha del 30 de marzo de 1916 .Ha transcurrido un año . El tiempo
suficiente para llenar las páginas del primer cuaderno. Sobre ellas ha trabajado infatigablemente el
joven escritor utilizando el euskera y el castellano para cultivar sus cualidades literarias . El dieciocho
de mayo de 1917 empieza un nuevo cuaderno . Lo titula "Naste-borraste" . Todo lo que en el escribe es
ya en euskera. No hay tampoco un sólo dibujo . Contiene poesías y trabajos en prosa ; el esfuerzo total
de varios meses, quizás de varios años de paciente aplicación ; así se forjó, paulatinamente el gran
escritor . No como alguno ha creído repentina y brúscamente" 52 .
Aitzolek aipatzen dituen karpeta txukun horiek ez dira tamalez gure eskuetara iritxi eta ez
dezakegu, beraz, jakin hango olerki, ohar, pasadizo, marrazki eta kantuen bidez nola gertatu zen
bilakera hori, norengandik ikasiz, zer irakurriz . . . Dena den, garai horretako Lizardiren lan
poetikoaren lekukotza geratu zaigu Bilboko Euskeltzale Bazkunak argitaratzen zuen Euzko Deya
aldizkariaren orrietan .
Aitzolek artikulu berorretan esanda dakigu Lizardi Euzko Deya aldizkari horretako lankide
grafikoa ere bazela:
"Era a la sazón colaborador poético-gráfico de "Euzko Deya" 53 .
"Yo tenía una pobre abuela vieja y arrugada, único lazo vivo que me unía con ese tiempo digno que la buena
ilusión que el soñador desea con prestigios de precioso retablo cubierto de venerable polvo que poso sobre ingenuas
figuras . . ." LIZARDI, X . ; «El tema del día" in Euzkadi, 1929-7-13, 1 . or. ; K-L 177 . or.
AITZOL ; "El poeta Jose María de Agirre "Xabier de Lizardi", 165 . or .
Ibidem, 166. or.
Ibidem, 166. or.
21