Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

Esaldi berorri helduz gero, sintaxi aldetiko beste "urruntze" edo aldentze ahalegin bat suma
dezakegu, hiperbatonaren bidez eginikoa eta ahapaldiaren betebeharrei ez ezik, musikalitatearen
zerbitzura dagoena, aldi berean irakurlearen adimenari eginiko engainu joko bat dena :
"Ai aren esku, laztankor igaz izana!
"Igaz laztankor izaniko aren eskua" esaldiaren ordena izango litzateke euskara arruntean
ohizkoena . Esaldiaren ordenar¡ eraginiko ordena aldaketak "esku" eta "laztankor" elkartzea dakar,
beraz, irakurleak neskatxaren eskua laztankor dela esatera doala espero du isilaldiaren ostean ordea,
ukapena dator . Eta "izan" aditzaren aurreko galdearen kokalekua "laztankor"i legokiokeen arren,
esananhi poetikoan "igaz"ek kentzen dio ukapenaren distantzia, handitasuna areagotuz .
Beraz, hiperbatonak esanahia zaildu egiten du, eta irakurlea pentsatzera beharturik dago
olerkiaren esanahia ulertu eta gozatuko badu, nolabait bere endeleguari eginiko erronka baten
modukoak dira aldaketa hauek eta jokoan sartzeko ahaleginik ez eginez gero jai dauka.
2.3.4.2. Mintzaira literario subjetibista da
Arkaismoaren erabilera, edo hiperbatonarenaz gain, Lizardiren olerkietan zeinuaren adierazi
aldaketaren aldetik jauzi handiagoak ere aurki daitezke, eta hauetan hiztegiek eta gramatikek
laguntzarik ez digute eskaintzen . Sentsibilitate artistikoa izatea eskatzen dute, edo Lizardiren
olerkien "eskuera" edo estiloa ezagutuz nolabaiteko "igarpena" egitea . Hortik dator, noski, Aitzolen
kritika : "euskera subjetivista, personalmente arbitrario con un valor en las palabras imágenes y frases
totalmente personal, que el lector no puede interpretar, ni adivinar sin grandes esfuerzos" 106 .
Honen adibidetzat Lizardik berak bere ausarkeria "gongorino"tzat aipaturiko "arto musker"
sintagma hautatu dugu, hots, Bultzi leiotik olerkian agertzen den moduan :
"Arto musker,
mendi, baserri zaarrak;
ale gorriz
abailduta sagarrak"
(BuL 5-8, 91 or.)
Lizardik "una poesía gongorina -una en que llamaba lagarto al maiz" aipatzen du "Gramáticas
euskéricas" 107 deituriko artikulu batean .
Olerki horretan izena den "musker" adjetibo gisa erabilirik dago, kolorea adierazteko,
gaztelaniaz ohizkoa den sinekdoke figura literarioa erabiliz, hots, "un vestido malva" edo "verde
limón" esatean egiten den aldaketa bera eraginez . Gehienetan, adjetibo bilakaturiko izenaren
kolorearengatiko erreferentzia egiten da . Lizardik Bultzi leiotik olerkian eginikoak beste olerki
batean ere badu oihartzunik, Baso Itzal delakoan ere kolorearengatiko lotura dute bi hitz hauek :
"Beroak zapalduta datza oro :
bizidun, landare, aitz eta soro.
Muskerra ta artoa dagotzu soilki
eguzki gorritan ezin izerdi ."
(BI, 23-26)
Kolorearen idarokizunak dira ahapaldi honen atzean daudenak, beroaren ondorioz zapalduta
daude, geldi gauza guztiak, muskerra eta artoa, aldiz, berde eta izerdirik gabe.
106 AITZOL; "Por la literatura cuskaldun" in Euzkadi, 1934-12-18 ; Idazlan Guztiak, VI, 127 . or.
107 LIZARDI, X. ; "Gramáticas euskéricas" in Euzkadi, 1930-11-2, 1 . or . ; K-L 319 . or.
1 24