Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

1 .5 .2 . Lizardiren ahapaldi-motak
1.52.1 . Molde txikiak
Mendi gaiña deritzan olerkiaren lehenengo eta azken ahapaldiak neurri txikian eginak dira eta
laukoak dira: 7/6a 7/6a . Neskatx urdin yantzia deiturikoa ere bai, nahiz eta, bi bertsoz behineko
errima konstanterik ez duen olerki guzti horretan zehar . Euskal Pizkundea eta Izotz-ondoko Iguzki,
ordea, neurri txikian eginiko lau puntuko hizkoak dira . Baita Maitearen apurñoak olerki saileko
Maitale berriak olerkia ere . Hamairu silabatakoak dira bertso lerro guztiak, zazpigarrenaren ondoan
etena dutelarik, eta errima bi puntukakoa egiten duelarik .
Neurri txiki hau gogoko zuen Lizardik, berau da ugarienik erabili zuena . Batzuetan, arestian
aipatuak ditugun horietan, molde tradizionaltzat baliatuz, eta beste batzuetan aldiz, lerroetako
batzuk errepikatuz sorturiko sistema berrian . Esate baterako, Oia eta Mendi gaiña direlakoak 7/7/6a
7/7/6a pareatuak eginez sorturikoak dira.
Beste zenbaitetan, berriz, errepikatzen duena punturainoko egitura osoa da . Esate baterako,
Biotzean min dut olerkian 7/6/7/6a 7/617/6a egitura edo 7/6a - 716/7/6a erabiltzen ditu . Molde
tradizionaleko errima modua egin gabe utziz .
Hauek dira Biotz Begietan liburuko olerkietatik neurri honetan egin zituenak. Baina gaztaroko
olerkietan, eta baita helduaroko beste zenbait moldatzeko egitura honezaz beraz baliatu zen .
Esaterako, Nere maitiak ditu deituriko olerkian Neskatx urdin yantzian darabilen aldaki bera, hots
7/6a - 7/6a egitura duten pareatuak agertzen ditu ; bai eta Eixeko sagastia delakoan, helduaroan bere
etxekoei eskeiniriko olerkian . Kasu honetan ordea, Izotz ondoko eguzki eta Euskal Pizkundea eta
Egamin delakoetan bezala, ohizko bi puntutik laukora jotzen du . Aztu biyotz orrek eta Euzkera
Sarkundia, Gaztiaren otoia olerkiek, aldiz, Oia delakoak bezala, 7/7/7/6a 7/7/716a egitura dute .
Hauxe dugu, beraz Lizardik gehienik erabili zuen egitura, nahiz egitura jatorrean, nahiz aldatuan,
bi nahiz lau puntuz. Ahapaldi honen ezaugarriak zedarritzerakoan, Juan Mari Lekuonak "Lizardiren
eskema metrikoak eta puntuak" 93 artikuluan, eta bereziki, 7/6a -7/6a pareatua eta 7/7/7/6a-
7/7/7/6a egiturak dituen Mendi gaiña olerkiaz diharduelarik, zera azpimarratzen du:
"Errepikak lauko txikiaren neurkera du . Erritmo azkarra, flexibilitate handikoa, egitura bikoitza,
errimen arabera.
Barruko estrofek (7/7/716a), funtsean behintzat bi errima nagusi baizik ez dituzte nahiz-ta han eta
hemen, sistemarik gabe, hoskidetzak agertu bertso-lerro libreen artean . Binako erritmoa darama
pentsamenduak, estrofen bi zatien arabera . Silaben aldetik ahalbide zabalak ditu puntu batetik bestera :
27 silabako hemistikioa . Estrofak azkartasunean galtzen duena, aberastasunean irabaz dezake" 94 .
Ikusten da Lekuonak, estrofa honen azkartasuna eta flexibilitatea azpimarratzen dituela, bai eta
puntu bikoitzera murriztuz gero, erritmo bizitasunari eusteko erraztasuna . Lau puntukoa denean,
ordea, hots, Izotz-ondoko Iguzki olerkian aspergarriagoa bilakatzeko duen arriskua aipatzen du :
"Idazteko ahalbideak 13 silabakoak errimatik errimara, puntuak ugaritzeak dakarren bereizkuntza
guztiekin, batez ere monotoniaren arriskua, formen barrokismoa, etabar" 95 .
Beraz, Lekuonaren ustez, Lizardik egitura hau bere flexibilitate eta azkartasunagatik erabili bide
zuen, gaien arabera, erritmo bikoitza ezartzeko, eta puntuak bakanago direnean lasaitasuna ere
93
94
95
LEKUONA, J.M . ; «Lizardiren eskema metrikoak eta puntuak", 53-88 . or.
LEKUONA, J.M .; Ibidem, 60. or .
Ibidem, 83. or.
2 2 1