Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

Gaztelaniaz ere hiperbaton kasu gehienek aditzari eragiten diote, euskaraz ere bai, eta horregatik,
ezagunenak eta ohizkoenak berak direlako, lehenik eurak eta geroago, bestelakoetara joko dut .
2.4.4.1. Aditz Laguntzaile eta Aditz Multzoaren arteko ordena aldatzeak
Baiezko esaldietan Laguntzailea aurreratzea eta tartean Izen Sintagma sujetoa ala objetoa sartzea
dira ohizkoenak:
A) "Begiaz dut! yo alperrik/ aren bidea" (NUY 75-77, 87 )
B) "azpian duk ikus' (ZE 29, 135)
D) "zitalak nai au eraixi" (ZE 46, 137)
E) " . . .uka maitasunak baitik. . .
t'ez eskein bizitzak beazuna baizik" (Ag 6-7, 113)
F) "Izadiari zizkiok kendu-alak ken" (ZE 37, 135)
G) "Leio zekenera dut nerekin narrez' (GM 32, 239)
H) "Emeki duk itxaroz/ pieu garai-larre (IOI 5-6, 199)
Ezezkoetan laguntzailea atzeratzea :
I) "iñorentzat onginaia besterik izan eztek
bizitza guztian txarkeri bat al duk ager?"
(ZE 14, 133)
J) "ta oartzen ezgera danik ernetua
arik eta biotz dan arte loratua"
(MB 33-34, 581)
Adibide gehienetan ikusten dugunez, Lizardik aditz laguntzailea aurreratzea da aldaketarik
arruntena baiezko esaldietan, aditz multzoa segidan dator gehienetan ; ezezko esaldietan berriz aditz
multzoa aurreratzea. Dena den eta aditz multzoa eta laguntzailearen arteko ohizko ordena haustea
galdegaia azpimarratzearen beharraren ondorio ez denez, ahozko mintzairan ohizkoa den ordenaren
haustura dakar, eta ondorioz zailtzea eta ulergaitzago bilakatzea .
Beste zenbaitetan, olerkiaren alderdi erritmikoak, etenaren hausturak beharturik egina dirudi
hiperbatonak :
K) "Elkar-ordaiñaren ezti berdiñaka
bein ta berriz uka maitasunak baitik,
t'ez eskein bizitzak beazuna baizik"
(Ag 5-8, 113)
Horrezaz, gain hemen ikusten ditugun zenbait adibidetan aditz multzoko partizipio burutuaren
ezaugarri diren -tu/-i amaierak ezabaturik ere ageri zaizkigu . Ordena aldaketa hauen arrazoia,
silaba kontaketaren zerbitzuan sinalefaren bat galeraztea izan bide da :
"min ori+izan dut samiña"
Bestetan, Aditz Multzoaren amaieraz errima egiteko asmoa :
L) "iñorentzat onginaia besterik izan eztek
bizitza guztian txarkeri bat al duk ager?
(ZE 14-15, 133)
305