Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

(AZB 1-72,191)
Eta egitura horrek, berriz, ezaguna zaigun beste esamolde kolokial batetara garamatza, bere
esanahia ez bait da "hildako zaharrak"-en parekoa, "aspaldi hildakoak"-ena baizik:
Ez gara gu egon zaharrak! Mintzatu berriak gara .
Hitz elkartuak dira hauek berez,' jaioberria" bezalakoak, eta idatzi ere Lizardik hitz elkartuak
egin ohi dituen moduan idatzi du "il-zaarki" . Hitz elkarketaren bide morfologikotik sorturiko
izenondo bat da, "-ki"ren bidez aditzondo bilaka bait diteke .
Morfema beraz sortuak dituen esamolde laburtzale hauek ez dute beti esanahi eta balio
sintaktiko berbera. Sail berezi bat eskeini izanaren arrazoia zera da, Lizardik euskal sintaxiaz egiten
duen erabilerak ahozko mintzairari zenbat zor dion erakustea, eta bestetik, hizkuntzaren normaren
barruan dauden eskuartekoez egiten duen erabilera askeak zenbaitetan oso perpausa elaboratuak,
abiapuntutzat duten ahozko mintzairatik ez ezik, literatur tradizioaren esparrutik aldendu egiten
direla, azken adibidean ikusia denez .
Sintaxi laburtzalean Lizardik erabiltzen duen beste atzizki bat ere aipagarri da, kasu honetan,
aurreko kasuan ez bezala, jatorrizko erabileraren esparrutik atera gabe erabiltzen badu ere, bere gisa
osaturiko sintagmetan darabil, Azkuek aipatzen dituen ezagunenen ereduari jarraituz .
-arren atzizkiaz baliatuz eginiko zenbait laburtze ere aipagarri dira . Azkuek atzizki honezaz
honela dio Morfologia Vascan :
"AFIJOS ADVERBIALES DE MODO : Arren . Tiene este sufijo aceptción de adverbial de
modo cuando sirven de tema nombres que indican pasiones .
Arroarren, Damuarren, Gurarren, Larriarren, Lotsarren, Naiarren, Nagiarren, Pozarren, (B)
En el Ms de Otx. 341 se lee "alperrarren mezea uts egin" faltar a Misa por flojo, por haragán . Hay
vocablos en los cuales es dificil asentar si el sufijo indica meramente modalidad o transciende a la
categoria de causa" 187.
Lizardik erabiltzen duen eran balore kausala duela esango genuke, "-gatik" atzizkiak ordezkatu
ahal izango lituzke, baina hau luzeagoa izateaz gain, erabiliagoa da, arruntagoa, eta beraz mintzaira
literarioan erabilia izateko ezagunegia, "igatu"egia ere bai .
A) "Biar? . . . Gogapen txarrok
urrun! Egun banari
gau bat darraikio
egiñaz atsartzeko,
ez eginkizunarren,
orde, kezkatzeko"
(0 79-84,27)
B) "Txoriaren poz-ikara! . . .
Ur-ontzitxoan murgildu ta astinduz-gero,
maitetasunarren ero,
badoa dei-dion ao gorrira"
(Ald 37-41, 47)
D) Gazte otoi luzeetan as¡ baiño leen,
Xerbelduxe hait zegon malte-ardoarren,
iraulka zebiltzian bazter orotara
begi yakinbearrak, orien gogara"
187 AZKUE, RM . ; Morfnlogla vassca, I, La gran encidopedia Vasca, Bilbo, 1969, 363 . puntua, 233 . or.
293