Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

259
260
261
están esas élites vascas que sacamos a relucir cuando se trae a la miente la potencialidad de nuestro
pueblo? 259.
Salatzen dituen axolagabekeria, kultura maila eskasa eta euskaltzaleen arteko uste okerrek,
Aitzolek proposaturiko bide bera hobestera eraman zuten Gurbindo : hizkuntz eredua soiltzea
eskatzera eta gaien herrikoitasuna eta ulerterreztasuna areagotzera, gai erakargarriagoak erabili
daitezela proposatzera .
2.4.3.3. Proiektuaren, baliapideen eta hartzaileen arteko desoreka
Aitzolen kultur proiektuaren baitan aipatu ditugun bi epe hauetan olerkigintzaren funtzio
eragileari buruz zuen ideiak gaur egungo ikuspuntutik ikusirik mekanizistegiak dirudite literaturak
herri pizkundean bete lezakeen funtzioari buruz . Efikaziaren irizpideari lotuegi dago proiektua, eta
zalantzarik gabe, punturik harrigarrienetako bat epopeia nazionalaren gaian zehatz-mehatz ezagutzen
den bilakabideak garai hartako euskal giroaren ingurumarian bakarrik uler daiteke, hots, hizkuntzaren
galtzoriaren kontzientzia larriak jotako euskaltzaleen esparruan .
Manuel Lekuonak dioskun bezala, "obsesio" baten ondorio diruditen arren, eta efikazia horren
izenean Aitzolek baztertu eta gaitzetsi zuen Pizkunde aroko olerkigintza berrizalearen garrantziari
ohartuz gero, haren eragina kaltegarri izan bide zen 260
Aitzolek euskal literatura planifikatu, antolatu, bideratu eta nolabait kudeatu zitekeela uste
izatean, literaturari berari buruzko ikuspuntu batez ere artistikoa zuten hainbat idazleri min eman eta
kalte egin zion . Lizardiri kasurako, eta Orixe bezalako idazle independientearen haserrebidea eragin
zuen bere agindu nahia eta guztizko esku sendoarengatik.
Halere, literaturaren bilakabidear eta funtzioari buruzko usteetan urrunegi joana bazen ere,
eragile aparta izan zen, gainerakoan sakabanatuegia, indargabetuegia eta noragabetuegia zegoen euskal
literaturaren bideei zentzu bat ematean, betebehar bat ematean, eta batez ere, ahal izan zuen neurrian,
azpiegitura eskaini ziolarik .
Haren eragina garaiko olerkigintzan ez ezik, antzerkigintzan eta bertsolaritzaren joera berrietan
nabari daiteke, aparte utzirik jakina, kazetaritza, gizartegintza, eta ideien nahiz euskal kulturaren
ezagutaraztean izan zuen eragina 261 .
AGERRE, J ., "GURBINDO " ; Ibidem.
"Aitzol tenía como una obsesión por la poesía. De ella y los poetas esperaba un verdadero renacimiento cultural y
lingüístico" . . . LEKUONA, M . aipatua in UGALDE, M . "Biografía de Aitzol" in AITZOL; Idazlan Guztiak, 1,
81 . or.
Ikus 1935ean Aitzolek argitaraturiko « Balance literario 1934" artikuluari erantzunez, Latsurregi'tar Pelik
argitaraturiko "Aitzolen iritzi bat" (El Dia, 1935-1-20, 1 . or.) deritzan artikuluan dioena :
"Estuegiak gera nere ustez, elkarren buruak epaitzen ; erizpide bedarregikoak, Euskal Pizkunde au bide
zabaletik bearrean bidetxior batetik eraman nai izatean . Ez, Aiczol, ez . Len ere erantzun naian gelditu nintzaizun
Urretxuko Olerki idaztiaren aurre-itza irakurri nizunean . Ta oraingoa ikusi detanean, ezin izan diot neure
buruari eutsi .
Aurre-itz artan saritutako "Bost Lore" olerkiaz diarduzula auxe diozu :
"Baita oraindiño izan diran olerkariei ere irakaspen ederrik erakutsi lezaieke "Bost Lore" onetxek, alegia,
orain arteko ertilariak gaurdaiño taiutu ez duten erara eder-gaiak, antz-irudiak eta amtes-ereduak eusko kutsu
yatorraz asma ta sor lezaketela euskeldunen begiak ikusi eta beroien irudipenak aras¡ dituzten lege antzera, ta ez
atzerritar ertilariak erakutsi diguten erara ."
Beraz, ortik kanpora ez daiteke euskal kutsurik duen olerkirik egin? Oraindaiñoko olerkariak ez ote dituzte
"beste eraz" mila olerki eder sortu? Zuk dakarkizun credua ez ote geienez, abesteko edo dantzatzeko egiten
diranen eredu bakarrik? Euskal ederkera dena ote da era ori, ala euskal ederkeraren adar bat? Euskal irudi ta
oldozkunak soñeko orretaz bakarrik jantzi al diteke? Euskal kutsua eran ala mamiñÂan, gunean ote dago?
Neretzat zuk jarri dituzunak aiña euskal kutsu badute Lizardiren "Urte Giroak" eta Orixeren "Bil nadin
barnera". Len aitatutako idazlan ortan ere kriterio edo irizpide au darabilzu. Beraz, idazle denok errikoi
82