Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

Honelako figura literarioak irakurlearen sentsibilitateari eraginiko idarokizun ausartak dira,
Aitzolek esaten duenez, "un valor en las palabras personalmente arbitrario", hitzei irakurleak igarri
edo sumatu bakarrik egin ditzakeen hitz, irudi eta esaldiei balore pertsonala erantsiz .
Arkaismoez, hiperbatonez, sinekdokeez eta abarrez hizkuntzari eraginiko behartze-indarrek
estrainamentu efektu bat dute ondorioz . Irakurleari ohizko hizkuntzaren arloan ez dabilela oharterazi
nahi zaio, autonomoa den mintzaira literarioan mintzatzen ari zaizkio, artearena bakarrik den
errealitate batean dabilela soma arazten, eta olerkia bere sentimenduari zuzenduriko gezia ez ezik,
bere adimenari ere zuzentzen zaiola oharterazten diote formaren aldetiko bereiztasun hauek .
Azterketa metriko eta morfosintaktikoan zehazkiago zedarrituko ditugun poetika pertsonal
honen sustraiak, oso zabalki ez bada ere, sendo samarrik finkaturik aurki genitzake literaturari
buruzko Lizardiren artikuluetan, Aitzolek esaten duenez, "elaborados con criterios muy subjetivos"
baldin badaude ere .
Lizardiren kanon estetikoari zuzendurikotzat jo ditugun Aitzolen aipamenak gogoan hartzen
baditugu, kronologikoki Lizardik eraginiko mogimenduari dagozkio, haren idazlanari berari baino
gehiago . 1934ko Olerti Sariketan saritua izan zen Jokin Zaitegi eta haren antzeko beste zenbait
autore ditugu Aitzolen iritzien jomuga. Hipotesi honen zutabeak Jokin Zaitegiren gutun pertsonalak
ditugu . Alde batetik, Jokin Zaitegik 1932an Lizardiri bere olerkiak bidali eta iritzia eskatu ziola
badakigu, hark erantzun ziola ere bai bere hitz goragarriak eskertuz .
Jokin Zaitegi Lizardiren jarraitzaileetako bat zen . Saria irabazi zuen urtean Aitzoli bidali
zizkion Zaitegik bere olerkiak, iritzi eske . Eta gorago jasoa dugun iritzi berbera adierazi zion
honek.
" . . . tengo que hacerle un ruego : los que tenéis una sensibilidad particular, tenéis que tratar de bajar
el tono . . ." "No suelen querer leer nada. Hasta entre nosotros, nos cuesta leer los trabajos" . "Queremos
despertar en el pueblo la afición a la lectura, no tenemos otro camino" ."Y esto de verdad! Es
lamentable! Tenemos que tratar de llegar al nivel popular si queremos atraerlo a la lectura ." 108 .
Zaitegi eta Aitzolen arteko gutunetan garbiro isladaturik dago Aitzolen azken urtectako
irizpide gogortze eta jarrera kritikoa . Euskal literaturaren irizpide utilitarista gero eta gehiago
nabari zaio, irakurlego bila dabil, eta irakurlegoa ugaritzeak erakarriko lukeen indar linguistiko,
kultural eta politikoaren bila azken batean .
"Con el euskera que estamos produciendo, estamos hastiando a los lectores . Los libros no se
venden . Estamos haciendo una literatura artificial . No sabemos bajar a las entrañas del pueblo, y los
del pueblo huyen ; es de verdad lamentable lo que nos está ocurriendo . Cada vez se habla menos
euskera y se lee menos también" 109 .
Aitzolek olerkarien artean gailentzen den euskera subjetiboa, arbitrarioa, mintzaira poetiko
autonomoa eta ederresten duten "kanon" eredu guztiz pertsonal hori zorrozki kritikatzen duenean ez
da literaturaz ari, ez eta jeneroaz ere azken urteetan, irakurlego eskasiaz, salmenta kopuru farregarriez
-harako 300 aleen aipamen etengabea gogora bedi- eta, ondorioz, proiektu osoaren frakasoaz .
Jon Kortazarrek "Los debates . . ." deritzan artikuluan hitzez hitz hartzen ditu Aitzolen hitzak "No
debe haber poesía sin claridad ni transparencia" (1934-21-4) dioenean, edo "euskera subjetivista,
personalmente arbitrario . . ." aipatzen duenean . "La posición de Aitzol en los debates literarios de
preguerra" izeneko artikuluan ere, ideia berari jarraituz, zera aipatzen du ondoriotzat:
"En resumen, en nombre de la comprensión de la poesía, y en contra de la excesiva subjetividad
lírica, Aitzol, propondrá un acercamiento a las formas populares, que lleva como consecuencia un
108 Aitzolek Zaitegiri bidaliriko 1934-6-6ko gutuna in UGALDE, M . ; "Biografía de Aitzol" in AITZOL; Idazian
109
Guztiak, I, 64. or.
1934-12-31ko gutuna, Ibidem, 65 . or.
125