Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

horietako Izen Sintagmak batez ere nor nork edo zerik gisakoak gailentzen direla, sarritan elkarri
aposizio gisa kateaturik.
Lizardik, ideia poetikoei buruzko atalean jaso dugunez, esana du ez dituela esaldi luze
korapilotsuak maite . Gongorazalea bada ere, sintaxiaren alderdi honetan guztiz barrokoaren aurkako
ageri da, Gongoraren metafora bera erabiliz ukatzen diolarik estetika horri inolako edertasunik :
elkarri geriza bikoteen gisan kateatzen zaizkion esaldi luze bihurri eta alanbikatuak ez ditu gogoko .
Dámaso Alonsok jasoa duenez 178 , Gongorak "las palabras se enredan como las cerezas" esanez
defendatzen da sintaxi nahasiegia duela esaten diotenez . Lizardik, aldiz, estetika horren aurkako
iritzia ematen du, konparaketa bera erabiliz :
"Llamamos división a la cualidad, casi diríamos consustancial a nuestro euskera, de repugnar la
formación de largos períodos semejantes a puñados de cerezas, en que las frases se ligan
obstinadamente las unas a las otras, dificultando la retención del total sentido" 179 .
Izan ere, Lizardik esaldi motz ebakia bait du atsegin: motz eta adierazkorra, bizia .
Hainbesteraino non, Biotz Begietan liburuaz diharduelarik, Eli Agirrek, Agarel deituriko kritikoak
Euzkerea aldizkarian "de ilación un tanto dura" dela esaten bait du 180 .
Lizardiren sintaxian segituan nabari da lokailuak kentzeko joera, esaldiak elkarri lotzen dituzten
konjuntzioak, bakanak dira, eta esaldien arteko oihartzuna egiteko balio duten deiktikoak ere behar
beharrezkoak baizik ez daude, gero ikusiko dugunez, horixe bera delarik Lizardiren joskeraren
zailtasun iturrietako bat.
Frogantza beharrik ez dutela iruditzen zaidan ohar orokor hauei, ordea, zenbait ezaugarri
konkretu elkartzen zaizkie, Lizardiren joskera zailduaz batera, guztiz nortasun handiko estiloa
eraikitzeko zerbitzen diotenak, eta aldi berean, aztertu ahala, haren estiloan nabarmenago egiten den
elaborazio eta hizkuntz azterketa neketsuaren ondorio dela frogatzen dutenak .
Lizardiren olerkien "azal gogorraz" hitzegin izan da metaforikoki belaunaldiz belaunaldi
Mitxelenaren irudia erabiliz. Lizardiren garaiko zenbait irizlek "artifizialtasuna" (Agarel) eta
"canon arbitrario de belleza" (Aitzol) deitu zutena hizkuntzaren elaborazio, prestaketa eta eraldaketa
baten fruitu da zalantzarik gabe, iritzi emaileen ikuspuntua gora-behera .
Alderdi honetatik, Lizardi Lizarraga edo Oihenarteren senide ageri zaigu, bizirik ezagutu zuen
eguneroko hizkera mintzatu nahiz idatzitik urrunduz, berak egokienatzat jotako irizpideen arabera
eraiki zuen mintzaira poetikoa sortu zuen .
Lizardiren "mintzo elertitsu"aren ezaugarri orokorrak azaldu ditugularik, jo dezagun orain gure
iritziz haren olerkigintzari zigilurik sakonena ezarri dioten eta, aldi berean, zailtasun eta iluntasun
kutsu gehiena eratxeki dioten zenbait puntu aztertzera .
Sintaxiaren ata¡ honetan honako puntu hauek aztertuko ditugu:
2 .4 .1 .- Egitura sintaktiko bereziki laburzaleak .
2 .4 .2 .- Hizketa esaeratsua: elipsia, yustaposizioa, adierazbide adierazko eta kolokialak.
2 .4 .3 .- Erlatibozko esaldiak .
2 .4 .4 .- Hiperbaton . Hitz-hurrenketa aldaketak .
2 .4 .5 .- Intzisoak edo esaldi etenak .
178 "Sin freno la actividad química de las palabras, las valencias que potencialmente pugnan dentro de los vocablos por
hallar otros elementos con que sociarse, encuentran ahora campo abierto a su actividad : "Las palabras se enredan
como las cerezas" .ALONSO, D .; "La lengua poética de Góngora" (1 parte), in Obras Completas, V, 181 . or.
179 '"Tormesko itsu-mutilla (I-II)" in Euzkadi, 1929-6-17 eta 29-7-26 ; K-L 236 or.
180 AGIRRE, E ., "AGAREL"; "De literatura vasca . Lizardi'tar Txabier" in Euzkerea, 1933-4-15, 320 . or .
2RR