Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

1929EE 1925BB
Leioa. Kaiola, bertan.
Urrezko ariz lotuta pozik txoria:
ez margo, ez eztarria :
ederrik gaxoa, nekez, ezertan . . .
Ipuiei dagokien hasiera topikoa "Bai men zan bein" delakoa kendua dago . Poesiak impresioka
azaltzen du eszenarioa "Leioa" eta bertan dagoen kaiola . Olerkian ez du zuzenean esaten urrezko
kaiola denik, baina zeharka, hurrengo bertsoan, txoria "urrezko ariz lotuta" dagoela esaten du .
Kaiolaren barrak "ari" bilakatu dira, txoria lotzen bait dute eta lotura hori urrezkoa, aberats eta
ederra, disdiratsua dela azpimarkatzen du. Olerkian lotura dela urrezkoa eta ez gereta edo kaiola,
horrek jabeen urrezkoa azpimarratuko bait luke eta ez txoriak askatasuna nahi ez izateko duen
loturaren kalitatea .
"Lotuta, pozik, txoria" hiru hitzak, berez krontaesanean egon beharko luketenak, paradoxan ipini
ditu bertsoaren aide batean, adierazi nahiz txoriaren poza lotuta egon arren, ipuiak zehatz-mehatz
azaltzen du bertsoaren laburtasunak paradoxa horren bitartez adierazi nahi duena : "Ez deritzat bada,
egiya danik, beti giltzapekuak beren menpekotasuna gorroto dutela . Asko maire bai-zuen beria gure
txoritxo onek" . Ipuinean aurrerago, neskarekiko harremanen berri emanda gero, azaltzen edo
deskribatzen du txoria : "Orrela itsus-samarra izan-arren, eta margo politik beste txori askoek lez
ezpa-zuen ere, eta abesti samurretako ezpa-zan erebere eztarritxua . . .dana dala, bera pozik zegoen
beti, ta ludiko txoriyetan auxe, iñolaz zoriontsuena bizi zan" . Itsusitasuna "ederrik gaxoa(k) nekez
ezertan" adierazpideaz jasoa dagoa lehen ahapaldi honetan, gertatuko denaren arrazoietako bat
iragarriz; ez du ez margorik, ez eztarri ederrik . Aurrerago, eta ipuinak daraman narrazio-hurrenkerari
jarraituz, olerkiak ere pare horretan badago, itsusitasunari buruzko aipamen berri bat : beste
txolarreak kaiolakoaren "yasoa" eta bestaldetiko itsusitasuna aipatzen bait du .
Txoriaren zatartasunaren aipamena zeharkakoa, bigunagoa bilakatzen da, ez da zuzenean zatar
denik esaten ipuinean bezala, baizik eta ez duela margorik, ez eztarririk, nekez dela ederra ezertan . . .
(1917ED)
"Leyo aundi batían egon oi-zan gereta zintzilika, lore usaitsuetaz inguratu eta apaindutako leyo eder
batian . Eta andik agertzen zan azkatasuna, beste edozein kayolapetutako txoririk gogo-miñez erailko
ba-zan, noski . . . Ibar zabalak errekatxo argitsuetaz ziarkatubak , saroi gereitsu bikañak, lore-zelai gustiz
alayak, eta an, azkenian, urruti amesgarriartan, mendi luze batzuek, margo urdiñantzeko garbi batez
estaliyak. Urtzian eguzki sutuba, ta aizian, oro beterik, uda-sortitzaren asnasa gozo gozoa. . .
Danori agertzen zan leyo artatik, eta alaz ere, pozgarriagotzat zuen gure txoriyak bere kayola itxiya ".
(1929EE) (1925BB)
Itzalgarri matsondoa .
Ikusgai, berriz ibai,mendi, baso, zelai,
udaaren ta udaren urrea non-nai ( . .)
askazaletu Bazun zerk aska zaletu gogoa!
Ipuinaren lehen zatian ahalegin guztian lehio inguruaren edertasuna, eta lehio hartatik ikusten
diren elementu egonkorrek eta biziek, ¡bar zabalak, errekatxoak, saroi gereitsuak, lore-zelaiak,
mendi luze batzuk . . . Elementu horiek eta gero egingo duen hegaztien aipamenak haiengana
askatasunez joateko irrikiaren eragile izan beharko lukete .
4 5 5