Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

Gutun pertsonalek erakusten dutenarekiko adostasunean, Eusko Ikaskuntzaren Deiaren 1931ko
hirugarren agerkariak, udazkenekoak, Irakaskuntzaz arduraturiko batzordeak eginiko lanaren
intentsitatea frogatzen du, irailaren l4ean bildurik, Xabiertxo liburua agortua dela, eta Eusko
Ikaskuntzak ikasleak euskararen irakurketan eta idazketan treba daitezen behar zituzten Umearen
laguna eta Txomin ikasle liburuak argitara zitzala erabaki zen, era berean Euskal Herriko eskola
publikoetan dauden irakasle eta ikasle euskaldunen estatistikak egin daitezela erabaki zelarik 138 .
Irakurketa liburu horien argitaratze arazoez dihardute Lizardik, Bernardo Estornés Lasak, Angel
Apraizek eta Julian Elortzak 1931ko urtean zehar elkarri eginiko gutunek . Jabier Mintegiagak
Zumarragatik 1931ko abenduaren 25etik Ekainaren 17ra bitarte eginikoak eta Lizardik hari
zuzendurikoak, aldiz, lau arlo nagusitan erabiltzeko euskal testuen prestaketa-lanez dihardute :
Aritmetika, Gramatika, Geografia eta Metodoa .
Garai horretan Lizardik buruan darabiltzan testugintzarekiko kezken lekuko dirudi
"Neologismos en aritmética" 139 deritzan artikulua, gainerakoan hizkuntzaren arazo gramatikalei
nahiz lexikologikoei buruzko artikuluak oso bakanak bait dira Lizardiren luman .
Eusko Ikaskuntzaren Deíak jasotzen dituen Lizardiren azken bi eskuhartzeek irakaskuntzaren
arloan une hartan bizi-bizirik zeuden gaiei buruz dihardute : Euskal Unibertsitatea 140 eta Euskal
Irakaskuntzaren aldeko propaganda egiteari buruzkoa 141 .
Amaitzeko, esan dezagun 1828an Eusko Ikaskuntzaren Deian "miembro de número"-kotzat lehen
aldiz agertu zenetik, 1933ko azken aipamenerarte 142 ikusi dugun Lizardiren partaidetzak hiru arlo
nagusi landu zituela, euskal eskolarena hasieran eta bukaeran, bigarrenik "Kirikiño" sariaren iraspena,
eta hirugarrenik, euskal egunkariarena .
Lehen ekinaldia, "Eusko Elazkona" deituriko elkartea, azkenean "Euskaltzaleak" elkartea izango
den horretara bideraturiko ahalegina egingo du, euskal elkarteek eta beren argitalpenen arteko
koordinakuntza bat sortzera ; bigarrenik, idazleak susperrarazteko sari bat sortzeko asmoa hartzen du
"Kirikiño"ren jarduna eredutzat harturik ; horregatik eman nahi izan zion deitura hori sorturiko sari
berriari.
Euskal Egunkaria sortzeko asmoa ez dut uste gaur egun dituen helburu berekin identifikatzearen
okerra egin behar dugunik . Gogoan hartu behar dugu, gaur egun egunkariei gizarte adierazpideen
alorrean hain konpetentzia handia egiten dieten telebistak eta irratiak ez zutela existitzen . Irratia izan
bazen, baina ez zegoen gaur bezala hedaturik .
Beraz, Lizardiren asmoan edo proiektuan zegoen egunkariak euskal idazleen eta irakurleen arteko
komunikabide nagusienetako bat izateko aukerak izateaz gain, irakurleak euskaraz idatzirikoa
irakurtzen ohitzeko ez ezik, idazle multzo nagusi bat eguneroko ihardunean trebatzeko, eta idazle
taldeak sortzeko balio zezakeen 143 .
138
139
140
141
142
143
Eusko Ikaskuntzaren Deia, 51, 1931, 23-24 . or.
Euzkadi,1933-1-28, 5 . or. ; K-L 411-412 . or.
(1932-2-21) .
(1932-12-20)
"El señor Aguirre (Don Jose María) consultó a la junta acerca de la aceptación de un cargo que como representante
de la Sociedad se le ofrecía en una campaña relativa a la enseñanza vasca, que sin duda debe ser simpática a la
sociedad, pero de la que era posible se dedujeran consecuencias políticas de las que Eusko Ikaskuntza debe apartarse .
Se decidió en este respecto que sin que la Sociedad pueda aceptar un compromiso permanente en asunto en que se
produzcan tales derivaciones, no hay inconveniente en que actúe en cuanto sea pertinente para una enseñanza
autónoma vasca». Eusko Ikaskuntzaren Deia, 57, 1933, 8-9 . or.
Ideia hauen isladapena dela esan liteke 1929aren martxoaren Han, hau da Euskal Egunkariaren aldeko kanpainari
hasiera ematen dion "Euskel Egunkaria" (Euzkadi; 1929-3-16, 4 . or. ; K-L 171-173 . or.) eta "Bararza azi-bearra" :
46