Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

Beste zenbaitetan, atzizki osoa ezabatzen du, Eusko Bidaztiarena olerkian aipatzen zaigun maitale
bikotean, emazteaz honela dio :
A) "gogamenaren ezkon xuria" (EB 2, 175)
Ezkontide beharrean "ezkon" erabiltzea Lizardiren aukera ez ezik, bere garaiko hiztegietan
zilegitzat jotzen den hitza da, Bera-Lopez de Mendizabalen hiztegian senar edo emazte adierazteko
baliogarritzat ematen da .
Asaba zaarren baratza delako olerkian berriz,
B) " . . .nire/ baratz zaarraren antzalda!" (AZB 101-2, 197)
Lizardik bere gisa eginiko beste laburtzapen horetako bat dirudien honek, ordea, aurrekoak
bezala badu Lizardiren garaian erabilpenik .
Esate baterako, Orotariko Euskal Hiztegian egiazta daitekeenez, bai Olabidek Testamentu
Berriaren itzulpenean (1931) eta bai Emeterio Arresek Olerti Berrizte (1952) izeneko liburuan
Lizardik bezalaxe erabili zuten . Baina Olabide eta Arreseren idazlan horiek Lizardirena baino
beranduagokoak ditugu, eta hitzaren moldaera horrek izaniko arrakastaren lekuko besterik ez dira .
Eredu bera du beste adibide honetako hitz elkartuak ere :
D) "giro-aldaain usurik . . ." (AG 52, 309)
Atzizki eratorlerik gabeko hitzak, lexemak beren soiltasunean eta esaldiaren barruan duten
zentzua, kategoria gramatikala eta funtzioa tokiak eta zentzuak markatzen dute . Lizardiren irizpide
kontzeptisten zerbitzari egokiak dira, esaldiak "gihar huts" eginik, soberakinik eta erredundantzia
alferrikakorik gabe uzten ditu .
Aipaturikoez gain, hona hemen beste zenbait adibide aipagarri :
A) "ale gorriz/ abaildutako sagarrak" (BuL 7-8, 91) (sagarrondoak)
B) "Ortzi oro ta egute oro
yaso, ikus-ala, ta abes gozoro . . ." (EB 70-71, 181)
Lehenengoa aski garbi ulertzen da aurren-aurrenetik, zituaren izenaz izendatu du zuhaitza,
"Aldapeko sagarraren . . ." kanta ezagunean erabiltzen den bezala .
Bigarrenean aldiz, "egute" hitzaren zentzuak zalantza egin arazten du: -te atzizkiak denbora
atmosferikoa adierazten duelako erantsi ote dio egun lexemari?
"Egute" hitza ez dago hiztegietan jasoa, baina klima, edo giro atmosferikoa adierazteko sortua
bide du Lizardik Azkuek Morfologfa Vascan eta Hiztegian - te atzizkiari ematen dion balore
tenporala oker ulertuz .
2.1 .3.2. Atzizki kentzearen oinarri teorikoen bila
Lizardiren olerkigintzaren alderdi morfosintaxikoei buruz sarritan aipatu izan den mugatzaile
kentzearen gaiari buruz dihardugunean zabalago aipatuko dugun Orixeren "Muga-itz edo artikulua
euskaraz" deituriko artikuluan, hitzak atzizki eratorleez gehiegi zamatzeko joeraren aurkako iritzia
ikus genezake:
"Zerbait nortzen dugularik (cuando personificamos cosas) : Eder eta On aide dira : La Belleza y la
Bondad, o lo bueno y lo bello tienen relación entre sí . Ortaz tasun isiltzea da . Sarri zakarki erabiltzen
ditugu atze-izkiak, isildu genezazkean" 122
122 ORDCE ; "Muga-irz edo artikulua euskaraz" in Euúo-Gogoa, II, 1950, 15-16. or.
252