Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

Irakurleak konkretuak diren "ogia" eta "yakide» hitzak konposatuaren zati metaforikoa direla
ohartu behar du, zeren metafora diren igerri, eta igerritakoan bakarrik uler dezake zergatik egiten
zaion olerkariari hain mingarria bi adiskideen artean sortu den tarte gaindiezina .
Hala ere, eta honelako adibideak bakanak ez badira ere, Lizardiren hitz-elkartu gehienak
soilagoak dira, gardenagoak ; gehienetan, perifrasi edo, sintagma osoaren ordez hitz bakar batean,
izenondo bakar batean indar espresiboa adierazkorragotzat hobestearen ondorioz sortuak dira .
Esate baterako,
"Dirdaiez ikus egiña
mende-neurle dugun kurpil ariña"
(EB 38-39, 179)
"Uri nagusi, giza-erlauntza:
zorapenezko arutz-onuntza . . ."
(EB 65-66, 181)
"Lekaro zabal lurraren gerri,
ondardi kixkal eriogarri :
bidazti-begiek sarri
aidean baso ta iturri:
bertarañokoan ondarra gorri!"
(EB 45-48, 179)
Aren B eta Ako B egitura duten hitz-elkartuetan garbi ikusten den egitura morfo-sintaktiko bat
soildu baizik ez da egiten . Beste zenbaitetan, berriz, bi izen, bi adjetibo edo bi aditz elkartzen ditu,
esanahiak elkartuz semantika mailan kontzeptu berri bat sortuz.
2.1 .1 .4. dvandva-hitzen elkarteak
Hitz elkarketa honen jatorria, euskaraz esanahi bereko edo antzeratsuko bi osagairen elkarketatik
sortua genuke . Esate baterako, Gure mintzoko laugarren bertsoan agertzen den "izu-ikara" bezalakoak.
Larramendiren jarraitzaileen artean oso ezaguna eta erabilia izan zen hitz-elkarketa mota da
berau, Mendibururen idazlanetan aurkitzen delarik sarritasun handiz 118 .
Lizardik erabiltzen dituen kasuetako askotan, esanahi ezberdineko bi osagarri elkartzen dira,
matiz berri bat sortuz :
"Urte yoanen zitala!
Zuek zarpildu-itzalia
leenera nork lekardake?
Zabal-naroa nuen baratza
gaur ain estu, gaur ain gabe!"
(AZB 31-35, 187)
Bi izen, izenondo edo aditzen esanahiak hurbilekoak dira,
bakoitzak .
242
baina ñabardura ezberdina dakar
118 Mendiburu da Orixek Axularrekin batean, euskal literaturaren historian gehienik goraipaturiko idazlea (IL
« Mendiburu" in Euzkadi, 1924-7-4) . Bestalde, Antonio Maria Labaienek Lizardik landuriko idazleen artean
aipatzen du Mendiburu . Ikus LABAIEN, A.M .; ° Itzaurrea" in Itz-Lauz 1972, 6 . or .