Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

Izenburuei ohartuz gero erraz antzeman daiteke hirurak ere, lehen parteari datxezkiola, Lizardi
Pizkundearen testuinguruan ahalik eta artezen kokatzeko ahaleginari loturikoak dira .
Hirurak tesi honen adaska bigunak dira, lan honetako gai nagusiarekiko zerikusia izan arren,
embor nagusitik apur bat aldenduak daudenak . Horregatik, eranskintzat aipatzea bidezko iruditu
zait, Xabier Lizardiren Kazetari-lanak bezala, hauek ere jadanik argitaratuak badira ere .
3 . TESTU ETA INGURUMARI LITERARIOAREN ARTEKO DIALEKTIKA
Sarrera honetan azaldurikoaren arabera, tesi-lan honetan hautatu dudan jomugaren zerbitzuan
dagoen metodologiaz baliatu naiz, eta funtsean Lizardiren poetikak Pizkundearen garaian izan nahi
zuen zentzua eta konnotazioak azaleraztea zenez helburu nagusia, ingurumariari buruzko ahalik eta
informaziorik zehatzena ematen duen metodologia hobetsi dut.
Abiapuntutzat hartu dut Lizardiren ideia poetikoek lotura berezia dutela Euskal Herrian XX .
mendearen lehen herenean puri-purian dauden kezka politiko, kultural eta literarioarekin,
gudaondoren modan izan zen idazle "engagé"aren zentzurik jatorrenean . Eta, ondorioz, tesi honen
helburu nagusienetako bat izan da Lizardiren poetikak euskal nortasunaren zorte historikoaren
kezkarekin duen lotura nabarmeneraztea eta Lizardiren aktibitate politiko, kulturalaren eta
literarioaren funtsezko batasuna frogatzea .
Bestalde, bizi izan zuen ingurumariarekiko gutxitan bezalako lotura duen poetikak hartzen duen
norabide estetikoa ere testuinguru horri zuzenduriko "erantzuna" da. Euskal herriaren hizkuntzak eta
nortasunak modernitatearen aurrean bizi zuen kinka larrian aurrera egin ahal izateko egin beharra zuen
modernizatzeko entsegua da Lizardiren obra .
Lizardik testuinguruari erantzun positiboa emateko abiapuntutzat hartu zuen ideario poetikoaren
deskripizioa saiatu ondoren, haren arabera moldatu zuen kanon estetikoaren zenbait berezitasun
formal eta linguistikoren azterketa egitean, ikuspuntu jakin bati lotzen natzaio : Lizardik berak eta
bere garaikideek azpimarraturiko alderdiei .
Jakina dago, ikuspuntu hau mugatua dela eta ez duela Lizardiren obraren taxuera osoaren berri
ematen, baina, ordainez, gaur eguneko kritika literarioarentzat ezezagunak diren Lizardiren obrak
izaniko zenbait konnotazio garaian lehen mailakoak zirela nabarmentzen da ; bere idazlanaren
moldakera estetiko ohartuki modernoak, kultoak eta errotik "euskaldunak ", testuinguruarekin, batez
ere hizkuntzaren egoera soziolinguistikoarekin duen harreman dialektikoa azaleratu egiten da .
Testua kontestuarekin harremanetan jartzearen ondorioz, zerikusirik gabekotzat aurkeztu izan
diren Lizardiren aktibitate politiko-kultural eta literarioaren funtsezko batasuna nabarmenerazten da,
euskal olerkigintza modernoaren hastapenak ezarri zituenaren iharduna kanpotiko eragin literario
jakin baten ondorio baino gehiago herri nortasunaren eta hizkuntzaren egoerari ohartuki emandako
erantzun estetikoa izan bide zen .
Lizardiren ihardun literarioa 1927tik 1933rarteko artikulu, poema eta gutunetan isladatua geratu
den gisan, ahalegin konsziente bat da, eta besteren artean jadanik aipatuak ditugun bi zutabe nagusiren
inguruan eraikia . Alde batetik modernotasuna, "estetikoitasuna" eta berrikuntza metriko-fonikoaren,
musikalitatearen eta irakurria izateko erritmoaren bilaketaren bidetik abiatu arazi ziona . Beste aide
batetik, berriz, garaiko euskaldunen artean euskal "arima"rengatiko kezkaren lekukotza den ardatz
poetikoa euskal hizkuntza mintzo landu elertitsu bilakatzeko hautaturiko bidea da, metodologia
formalaz baliatuz ahalik eta zehatzen aztertu dugun moldacra foniko-metriko eta
morfosintaktikoetan mamitu dena, eta Lizardiren iritzi humboldtianoaren argitan olerkiaren
mintzaira tankera cuskaldun edo jatororaren jantziaz apaintzeko ahalegina baino askoz haruntzago
14