Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

Mendebaldeko olerkigintzan denboraren kontzeptuaren inguruko metafora edo irudiak ere biltzen
ditu, mintzamolde horren poderioz behin-betirako fosilizatatuak utzi nahi izango balitu bezala .
Erlatibozko esaldiak Lizardiren joskeraren alderdirik aipagarrienetako bat dira . Baliapide
bariatuak, ugariak, garaiko gramatikalariek hobetsi eta gaitzetsitakoak erabiltzen ditu . Arestian
aipatu dugun elaborazio eta moldaketa pertsonalaren ondorioz, leku-aldaketak eragitean, zenbait
erlatibozkoetan hiperbatonak sarreraztean, esaldi ordena bitxiak, ausartak eta ohiz kanpokoak
eragiten dizkio euskal sintaxiari .
Lokailurik gabeko erlatibozkoek grafian elkarketa adierazten duen marratxoa aurkitu ohi da beti
Lizardiren olerkietan (salbuespen bat bakarrik aipa daiteke) . Honelako erlatibozkoek Lizardik
erabiltzen dituen gisan hitz-elkarketaren bide morfologikoekin duten harreman estua azpimarratu
behar da, trinkotasunaren eta esanahi batasunaren aldetik, erlatibozko murriztaileak izatetik
datorkien esanahi batasuna dela medio .
Lokailurik gabeko erlatibozko esaldi hauek gaitzago bilakatzen dira luzatu ahala, menpeko
esaldiko aditza sintagma gehiagoz zamatu ahala. Luzatzeak ez ezik, esaldi nagusiaren barruan tokiz
aldatzeak ere zaildu egiten du bertsoa lehen ukaldiz ulertu ahal izatea .
Erlatibozko esaldia ondokoaren ostean, eta Izen Multzoa, Izen soilez nahiz [Izen + Izenondo]
osaturiko Izen Multzoa, eta mugatzailearen tartean kokatu ahal izateak sintaxi aldetiko askatasun
handia eskaintzen dio olerkariari, bai eta teknika poetikoaren aldetik jadanik aipatua duen zer bati
buruzko zertzeladak patxaraz eransteko aukera, erlatibozko esaldiak ez-murriztaileak direnean .
Zenbaitetan ondokoa ez da ahapaldi berean ez esaldi nagusian agertzen, bi ahapaldi lehenagoko
hitz bat izan daiteke . Bereziki azpimarragarri gertatzen da honi dagokionez Gure Mintzo olerkia
joko kontzeptualetarako zaletasunaren kutsu nabarmena ematen dioten ezaugarri sintaktiko eta
morfosintaktiko kultisten eredu gisa.
Erlatibozko esaldien kokapena eta hitz-ordena dela eta bereziki aipagarriak deritzedan lau kasu
xeheki azaltzearen ondoriotzat esan liteke aurretik aipatuak ditugun berezitasun eta zailtasunen azkenerpintzat
ere jo behar direla, hots, esaldi nagusiko ondokoa eta erlatibozko menpeko esaldiaren
ohizko hitz-hurrenkeraren hausketa bidearen azken mugatzat . Zenbaitetan, Gure Mintzo olerkiaren
zenbait ahapaldiren kasuan bezala, hizkuntzaren norma ez ezik, hizkuntza beraren posibilitate
enpirikoen muga jo ere egiten duelarik .
Metrika alorrean bereziki nabarmendu diren poetika kultoaren ezaugarrici eta sintaxian jadanik
ikusiak ditugun zenbait egitura sintaktiko ikasiekin batera, aipatu beharrekoa dugu esaldi barruko
osagarrien ordena aldaketaren ezaugarri hau. Elipsia, juntagailurik gabeko esaldi multzokaketa
yustaposiziozkoa izatea bezalako kutsu "herrikoia" duten ezaugarriekin batera, estetika kontzeptista,
kultista baten ezaugarrik nabarmenenetako bat da hiperbatona .
Lizardik naturalitate handiz, bertsoaren erritmoaren zerbitzuan nahiz esanahia sugerenteago,
estetikoki aberatsago egiteko maisuki erabiltzen du . Euskal joskeraren alorrean hitz-hurrenkerak
galdegaiaren legea baizik ez du, sintagmek bere barruan duten ohizko hurrenkeraren arauaz gain ;
gainerakoan askatasun handia eskeintzen duen joskera da . Lizardik askatasun arau hau areagotu egiten
du eta joskera askatasun hori komeni zaion punturaino eramaten .
Hurrenkera aldaketak neurriak edo sinalefa legeek beharturik egin bide zituela dioen iritziaren
aurrean, hiperbatonaren "berarizkotasuna" frogatu uste dugu, joskeraren jatortasunari halako garrantzia
ematen dion idazleak ordena aldaketaren posibilitatean sinetsi izanak berak, sorturiko egituraren
edertasunak haren araua hausteak dakarren iluntasun eta artifizialtasunaren eragozpenari aurre egin
izanak, poeta gisa duen nortasun helduaren eta burujabearen lekukotza eskaintzen du. Eredu propioa
sortzen ari denaren askatasunaren eta segurtasun pertsonalaren lekukotza .
Hiperbatonaz ohartuki baliatzeak ikuspuntu estetiko berezia duela erakusten du, zangalatrauak
egiteko askatasunak, komeni bezalako hitz-berriak asmatzeak, morfosintaxian egokien iruditutako
kimaketak egiteak bezalaxe .
323