Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

Lauaxetaren Bide Barrijak liburuaren iruzkinak ere ahalegin berrizalea estimatzen duenaren
frogagarri da, baina ez da Estefaniaren sakoneko irizpidea Orixeren Mireioren itzulpenari eginikoan
bezala beste ¡non agertzen . Esan daiteke funtsean une horretan Aitzol eta Aita Estefania irizkide
direla: abangoardiazko lana ongi dago, baina tradizio herrikoia jasoko duen eta jenero epikonarratiboan
fruitu gorena emateko gai den idazlea behar da euskal literaturaren etorkizuna, eta, beraz,
euskal hizkuntzarena berarena "ziurtatzeko" .
Orixeren idazlanen, ordurarteko itzulpen, narrazio eta olerkien iruzkinak gorespenez abailtzen
ditu Aita Estefaniak. Orixe jotzen du euskal literaturan gidari eta maisu lana egin dezakeen idazle
gailentzat :
" . . .lo que pierde la renaciente o naciente literatura con que el no quiera o no pueda, como tenemos
por más seguro, por impedírselo sus ocupaciones ineludibles, dedicarse con todas sus fuerzas a solo
esta clase de trabajos . Es más que probable que en mucho tiempo no aparezca otro ni de lejos tan
capacitado. Y es tanto más de lamentar esto, cuanto que el euskera del señor Ormaetxea es sin disputa
de lo más castizo, o de lo mas elegante entre todos los escritores antiguos y modernos . ( . . .)
No es otra la razón sino esta excepcional aptitud de nuestro traductor de "Mireio" para servir de
orientador seguro con su obra literaria, la que nos ha hecho detenernos aquí a dar cuenta de su versión
meritlsima . . ." 95 .
Beraz, Aita Estefania eta Aitzolek Orixeren hizkuntz eredua euskal literaturan argi gidaria izan
daitekeela uste dute, "castizo" hitzaz hizkuntza jatorraz ari direla ulertzen bada, eta aldi berean
aberatsa, ugaria, dotorea . . . Herriko euskal hizkuntzaren eredutzat dute Orixe 96 . Horregatik,
Lizardiri egin zion zorion-agurrari eginiko erantzunean, adorezko hitzak eskertu orduko, hurrengo
pasartean jadanik bere olerkigintza berrizalearen justifikapena egiteari ekiten dio . Arrazoia izan
daiteke jadanik hasiak bide zirela bere zailtasun eta iluntasunarengatiko gaitsezpenezko iritziak,
idatzizko lekukorik geratu ez bazaigu ere, baina era berean Aita Estefaniaren zaletasunak ezagunak
zirela :
"Zure gogarako erazkoa ezta egina nere olerki ori : erriarentzat zalla da, aitortzen det . Baña, nik
uste, guzietatik izatea on da . Nork-bere esku-erara landu beza euskera . Erriarentzat, nik baño eun bider
obeto egin lezaketenak eta egingo dutenak badira : Orixe, Yaka-Kortajarena, Jauregi, ta abar" 97 .
Beraz, eta zuzenean nire iritziz eztabaidaren tornu erabakigarria izan zenaren azken puntura, hots,
Aitzolen ezadostasunera igaro baino lehen, esan dezagun Orixe eta Aita Estefaniaren jarrerak
Lizardik azken errekurtsu bezala eskatzen zuen askatasunaren eskubidea eskaintzen dioten irizleenak
direla, hark eskatzen zuen flexibilitatez, iritzi zabaltasunez hartzen zutenak abangoardisten lana .
Izan ere, Lizardik abangoardiazko literatura egitean ez bait du Lauaxetak duen irizpide literario
ausarta . Abangoardia egin behar dela deritzo, egiten saiatzen da, eta bere bereak dituen irizpideardatz
poetikoen inguruan eraikitzen bere olerkigintza ; baina ez du beste literatura normaletan
abangoardiek izaten duten elite-taldearen babesa, eta horregatik, berean tinko iraunez, "liriko
zorotzat ", bere "esku-era"ri indarrik ezin egin dion idazletzat besterik ez bada ere onar dezatela
eskatzen du .
Euskal literaturaren bilakabide naturala, hots, mundu guztikoa bezalako literatura
dibertsifikatuaren bilakabidea dirijitu daitekeela uste dutenen iritzia da benetan Lizardiri kezka
gehien sortuko diona . Aitzolek gidaturik, euskal literaturaren bilakabideari hesiak jarri eta indarrak
halako helburu jakin batera bideratu behar direla eta egin ere egin daitekeela uste dutenena .
95
96
97
ESTEFANIA, J.M. ; "Mireio de Orixe" in Euzkadi, 1931-4-14,4 . or.
Aita Estefaniaren jarrera zabalago azaldurik in OTAEGI, L . ; "Orixe eta gudaurreko pizkunde mogimendua" in
OrixeMendeurrena (1888-1988), IV, Hitzaidiak, Etor, Donostia, 1991, 89-104. or.
Ikus "Lizardiren eskutitzak" eranskinean 1931-10-2an Lizardik Estefaniari eginiko gutuna, 44. Dokumentua .
1 1 9