Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

1 .4 .4 . Zangalatrauak
1.4.4.1 . Zedarripena
Erritmoa definitzerakoan, Altunak zedarritu duen geldiune metrikoaren kontzeptuan oinarrituz
gero, geldiune sintaktikoak eta geldiune metrikoak bat egin behar dutela da herri olerkigintzaren
araua.
Altunak Etxeparerengan olerkietan ederki frogatu duenez, geldiune edo etenetik etenera dagoen
tartean kokatzen da "hitz andana" deitu duen osagarria, olerkiaren erritmoa marka lezakeen
osagarria, alegia .
Honela zedarritu den erritmo honek euskal olerkigintza herrikoian du errealizapen bete-betea :
orokorki esanik, geldiune metrikoa eta geldiune sintaktikoa bat etortzea nahiz bertsolaritzan, nahiz
ahozko olerkigintzan, nahiz bertsolaritzaren inguruan sorturiko herri olerkigintza idatzian bete izan
da, honela ahozko bertsolaritza nahiz olerkigintzari behar beharrezkoa zaion garbitasunaren eta
ulergarritasunaren irizpide nagusiari jarraitzen zaiolarik .
Bertsolaritzan, beraz, garrantzi handiko ezaugarritzat du esaten denak, hitzak izatea lehentasuna,
eta esaten dena ulergarri izatea . Horregatik diosku Antonio Arana-Martijak Música vasca liburuan
euskal kantagintzan ez dela ematen bokalizazio aldetiko edertze edo filigranarik . Ulerterreza
izateko lehentasun irizpidea duenez, ez dauka bokalizazio jokorako zaletasunik, ez eta ulergarritasuna
zaildu dezakeen inolako luzapenik edo dislokaziorik muga sintaktiko eta metrikoaren artean .
Bertsolaritzaren joera metrikoak gutxi gora-behera jarraitu dituzten idatzizko bertsogileen
artean ere ez dugu hitz multzoa eta bertsoaren neurri-etenen arteko bat ez etortzerik aurkituko, beraz,
euskal literaturan ere zangalatrauak olerkigintza kultoaren tradizioari lotu zaizkio eskuarki . Euskal
literaturaren esparrura mugatzen bagara, Arnaut Oihenarte eta Ziburuko Etxeberriren neurtitzetan
aurkituko ditugu lehenik erabiliak . Gerora berriz, Lore Jokoetatik Aitzolen gizaldiko
olerkarietaraino doan bilakabidean zangalatrauaren erabilerak garapen nabaria izan du.
Herri olerkigintzan sintagma zenbait ez osorik amaitu eta hurrengo lerrora igarotzea onartzen da .
Adibide batez argitzeko, zortziko nagusi batean 10 eta 8ko bertsoen arteko etena gaindi dezake
sintagma batek. Ez inoiz ordea puntu ondorengo etenaldia .
1.4.4.2. Zangalatraua Lizardi baino lehenagoko idazleetan: Arrese-Beitia eta Jautarkol
Metrikaren alor honetan Lizardiren zangalatrauak aztertzeko konparaburutzat hautatu ditugu
Felipe Arrese-Beitia eta Jautarkolen olerkiak . Lore Jokoetako hainbat urtetako saridun izaniko
Felipe Arrese-Beitiaren olerkietan 74 zangalatrauek duten sarritasuna eta kokapena bertsolaritzan ere
ezagunak eta erabiliak diren berberak dira. Horien artean, adibidez, Izen Laguna+Izena osaturiko
Izen Sintagma da errazenik hausten duena :
"Beti ta beti izan zara zu
Alako argikaria,
Iduriturik IparAldeko
Izar distidaria;"
( "Uste ez neban ordu bat", 48 . or.)
Menpeko esaldiak eta esaldi nagusia ere bana daitezke erraz, eta jakina, erlatibozko esaldiak ere
bai :
74 ARRESE-BEITIA, P. ; Olerkiak, Euskal Idazleak, Euskalcraindia, Bilbo, 1956.
20 1