Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

1
2
3
4
Aita Estefaniak San Salvadorren zegoelarik, Aita Juantxu Goikoetxeari eginiko aiparnen
interesgarri bat du jasoa Aita Altunak :
" . . .San Salvadorren Igande eta jai egunetan bixita egitera joaten ornen zitzaion maiz, lauzpabost
urte lehenago Belgikako erbeste aldian bere literatura irakasle izan zenari, eta honek behin honela esan
ornen zion : 'Ana¡ Goikoetxea, nere gela onetako zenbait paper, gutun, lan eta agiri gabe ezin idatziko
da XX .garren mendeko euskal literaturaren historia'" 1 .
Patxi Altunak berak Aita Estefaniak aipatzen dituen paper horiek eskuetaratzeko biderik bai ote
zegoen jakin nahi izan zuelarik, itxaropen guztiak galdu zituen .
" . . .irakurria bait nuen Aita Goikoetxea beraren paper mutur batzutan, hura San Salvadorren
1942an ia batbatean hil eta egun gutxiren buruan, etxeko ganbarara eraman zituztela, kutxa handi
batean sarturik, haren paper guziak eta handik bizpairu urtetara ganbaratik betiko izkutatu zirela" 2 .
Aurrerago, eta Juantxu Goikoetxeak Aita Estefaniarekin izandako elkarrizketa konfidentzial
haien berri ematen duelarik, Lizardiren gutun batzu aipatzen dira :
"Orixe jaunak sarri idatzi ohi zion (Aita Estefaniari) ta barrengo asmo, kezka ta lagun arteko
katramillen berri eman . Gogoan dut oraindik, eskutitz oiek irakurria bainaiz, Estefaniari nola azaltzen
zizkion Euskalerritik Eskualerrirako joan-etorri (Lizardik "ltz-Lauz" bere liburuan eman digun)
artakoxe araberak (sic) . . . Lauaxeta ta Lizardi ere Estefaniakin artu-emanetan zeuden, Lauaxeta
leendik, jesuita izan zanekotik alegia, ta Lizardi Orixek erakarrita . Alaxe zion itzez-itz Lizardik
Estefaniari bere lenengo eskutitzean . Orixek Estefania kritiku edo iritzi-emalleagan fede itsu-itsua
karta ontan (edo becte batean, ori eztakit) ageri zan, eta fede ori Lizardiri Orixek erantsi ziola ere
bai . . ." 3 .
Bada, Aita Altunaren ustez San Salvadorren behin betiko galdu diren Aita Estefaniaren
artxiboko paper sortak, gure idazle gorenen eskutitz, olerki eta agiriak, baliteke erabat galduak ez
izatea .
Aita Estefania 1931ean atera zen Loiolatik Belgikaruntz Errepublikak Josu Lagundia desegiteko
emandako aginduaren ondorioz . Jokin Zaitegi bers ere Venezuelako Meridan deserriraturik hiru une
igaro ondoren, Beljikara joan zen Teologia ikasketak osatzera, Marneff-era zehazki . Aita Estefania
aldiz, Tournain kokatu zuten eta bost une eman zituen han erretorikoen literatur irakasle lanetan .
Aita Estefaniak 1937an jaso zuen Ertamerikara abiatzeko agindua, aurrenik Nikaraguara, baina
1938tik, 1942an hil zen arte, San Salvadorreko ikastetxean izan zen literatura eta gaztelera irakatsiz .
Aita Altunak dioskunez, Jokin Zaitegi ere ikasturte horretatik aurrera hiri bereko apezgai
nagusien ikastetxean ari zen, eta Juantxu Goikoetxea ere bai . Jose María Vélez de Mendizabalek
ematen dituen datuek ere hala ziunatzen dure :
"San Salvadorreko Apaiztegia nuen jomuga, haraxe izan nintzen bidalia. 1938ko Uztailaren 15ean
hasten da" 4 .
Aita Estefània 1942ko urtarrilaren 10ean hil zen, eta haren artxibategia gorde eta urtetara galdua
dela esaten zen .
Aita Estefania eta Jokin Zaitegi. Bi euskaltzale jakintsu hauek aipatzen dituzten eskutitz, agiri
eta idazkiak baten eskuetatik bestearenetara heldu zirela pentsatzea ez dirudi ausartegi . Bitartekotza
inork egin al zuen ez dakigu. Lekukotza ematen ari zaigun Josetxu Goikoetxeak berak gutun, agiri eta
idazki garrantzitsu horiek erabat galduak direla uste du .
ALTUNA, P . ; "Jose Maria Estefania Zabala (1989-1942)" in Euskera 1990, XXXV, 76 . or.
Ibidem, 76 . or.
ALTUNA, P. ; Ibidem, 84 . or.
VELEZ DE MENDIZABAL, J .M . ; lokin Zaitegi, 62 . or.
357