Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

Horrezaz gainera, esaldi luze bihurriak, borobilburiko esaldiak, erretorika handi-maundia ez
dagoela modan esaten du, modernoena alderantzizkoa dela, kontzeptismoa, esaldi labur, trinko eta
esanguratsua .
Lizardik zeharka aitortu zuen Góngoraren mirespenaren aipamen hau Labaienek Itz-Lauz
liburuaren sarreran konfirmatzen du: Lizardik gogoko zuela esaten duen bidenabarrezko azalpena
baizik ez du egiten, baina ohar bedi, Gongoraren izena, aipatzen duen bakarra izateaz gain,
"estetikoi" izatearekin lotzen duela :
"Ekifiaren ekifiez Axular, Etxepare, Mendiburu, ta abat aztertu zituan . Markiegi'k zer nolako
bidetatik ibilli zan esaten digu . Ez da ahaztu bear bere aldi artan euskal literatura arruntkerian eroria
zegoala eta astifialdi aundi baten bearretan . Lizardi'k euskera "aundiki sofiekoz" jantzitzeko asmoa
zuen gogoko . Berez estetikoia" bait zan, Gongora zale ta izkuntza aztertzaille aukerakoa . Onek barka
arazi bear digu iñoiz zerbait illun eta zail aurkitzea . Bestaldetik, euskerari aberastasun berri bat eman
diolako" 173 .
3.3.2.4. Gongora, 27koak eta Lizardi
Lizardik bereziki zaila den kontzeptismoaren bidetik estilo berri bat asmatzeari ekiten dio,
bere gustu pertsonalaren jaierari ohartemanik, tradizioari eta garaiko olerkigintzaren ezaugarri
ezagunei jarraitu gabe . Baina aldi berean, Lizardik Góngora gogoko zuela esaten zuen,
kontzeptismoaren bidetik jo zuenean, hots, "oldozkunari eta mintzoari dagokionean zorrotz eta
labur" izatearen estetika hautatu zuenean, Espainian idazle barrokoarenganako mirespen giroak ere
eraginik egin ziola pentsa liteke .
Espainiako barroko garaiko kontzeptisten estetika hartu zuen Lizardik bere kanona osatzeko
irizpidetzat, Gongorak korronte horren barruan errepresentatzen duen estetizismoaren bidetik . Ideia
elaboratuak hitz gutxitan esatea dute helburutzat kontzeptistek, eta hitzen esanahi bikoitzak,
paradojak eta bestelako joku kontzeptualak gogoko dituzte . Ez dute apaingarririk erabiltzen ¡a ;
hiztegia laua gehienek, kulteranoek izan ezik, baina esanahi erreferentzia ustegabekoetara zuzendua
askotan ; sintaxiari dagokionez esaldi motza atsegin dute, lakonismorako joera nabari zaielarik .
Lizardi beraren hitzez esateko "densidad expresiva" dute helburutzat 174 .
Konzeptismoaren barruan aipatu ohi da kulteranismoa edo gongorismoa . Bide berezitzat, ordea .
Edertasun formalak ere garrantzia hartzen du kulteranismoan . Gaia aitzakia hutsa izan daiteke, baina
estilo dotoreaz garatzen da : hitz ozenak, efektu sentsorialak, metafora ausartak, perifrasi
diztiranteak . . . Hiztegia kultismoz betea, sintaxia ordena aldatzeko askatasun handikoa, eta
gaztelaniari, Imperio handi bateko mintzairari dagokion noblezia eman nahiz, latinaren baliapide
sintaktiko eta lexiko kultoaz hornitua . Poesiari hizkuntzaren barruan hizkuntza berezi bat eskaintzeko
lehen ahalegina da Gongorarena, eta 27ko belaunaldikoek azken aldarrikapen hau bereganatu zuten
batez ere, Dámaso Alonsok "Góngora y la literatura contemporánea" 1927ko lanean, adierazi
bezala 175 .
Lizardik atsegin duen estetika kontzeptista logikoa da hogeitazazpiko olerkariek hartu zuten
bide beretik hartu zuela pentsatzea, eta ez zuzenean, bere gisa, idazle barrokoaren dizdirak erakarrita .
173
174
175
LABAIEN, A.M . ; "Itzaurrea" in Itz-lauz, Edili, Donostia, 1972, 6 . or .
"Una cosa resulta, pues evidente : en el fondo del gongorismo hay siempre una tendencia que tenemos que llamar
conceptista. Las definiciones que sitúan conceptismo y gongorismo como dos mundos distintos y contrapuestos son
falsas" (89. or.) ALONSO, D. ; «Diferencias y semejanzas entre Gongorismo y Conceptismo" (86-93 . or .) in La
lengua poética de Góngora V, Obras Completas, Gredos, Madrid, 1972-75 .
ALONSO, D. ; «Gongora y la literatura contemporánea" in Obras Completas, V, 725-770. or .
150