Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

Izenburuan adierazten duen kontraesanak iragartzen du narrazio hauen tankera, fantasia dira,
"ipuiak" dira aide horretatik, baina ez dira ipui huts, irakatsia dure, moraleja gisako bat eta ez dira
kontu hutsalak.
Kontakizun hauetan Lizardik bere kezka euskaltzaleari ematen dio adierazbidea . Hizkuntzaren
zoriak kezkatzen du, bereziki .
Amona ximel maittagarriaren ipuin honek Lizardiren beste zenbait kazetari artikulutan erabiltzen
den gaia hartzen du era narratiboan: Zarauzko herrian euskarak daraman atzeratze prozesu azkarra,
euskara galtze horrek erlijio eta beste zenbait ohitura "on"ekin duen zerikusi estua, eta belaunaldi
batean euskara galtzearen arriskua . Esate baterako, "Zarautz erdelerri" izenburua daramaten hiru
artikuluak 32 .
Belaunaldi gazteak euskararenganako duen berotasun eskasiari buruzko gaia erabilienetakoa da
garaian . Esate baterako, Lizardiren zenbait idazkien "hartzaile" den Mendi-Lautak 1917-1918 urte
horietan Euzko Deya aldizkarian idazten dituen artikulu erdi-komiko erdi-"pedagogiko"ekin
zerikusi handia dure Lizardiren ipuin hauek ; ikus, esate baterako, "Zarautz'ko bi zantzail, edo
txulo . . ." 33 , edo "Arrotzaliak" 34 .
Bietan Mendi-Lautak abertzaletasun inozente samarrez neska gazteei atzerritarren aurrean ez
liluratzeko eta euskarari irmo eusteko gomendioa luzatzen die eredu eta adibide komikoen bidez .
Lizardik ere arazo bera, gazteek euskarari eta aintzinako ohiturei dieten atxikipen eskaxarengatiko
kezka azaltzen du .
Baina gaiaren arruntasunak eta dagoen bertsio bakarra prosazkoa izateak garrantzi gutxikoa
bilakatuko luke ipuin hau, "amonatxo zimel maitagarria" eta euskararen identifikazioarengatik
izango ez balitz, alegia, geroago Asaba zaarren baratza (1930), eta Euskal Pizkundea (1932)
poemetan berriro erabiliko duen identifikazio bera.
Ez da ezagutzen garai hartako olerkarien arrean identifikazio honek prezedenterik duenik, euskara
hizkuntza senide arteko harremanen arrean identifikatzerakoan "ama euskara" delakoa da hedatuena .
Lizardiren erabilera honen aitzindaririk gertukoena Felipe Arrese-Beitiaren "Ama Euskeriaren
azken agurrak" izango genuke, Hego Euskal Herrian ospatu ziren lehen Lore Jokoetan 1880ean
Elizondon, lehenengo saria irabazi zuen olerkia, eta gero urte berean Mauleon-en ospatu zirenetan
"Bizi da ama euskera" delakoaz irabazi zuen .
Arrese Beitiaren Ama Euskera 35 ere "ama zaarra" da, "antxinako ama Euskera, hainbat gerra
goitu ezinda/ amatxo zuaz iltera " . Euska Herria dena "gaztelatuta jarria" ikusten duelako kezkaz
dago olerkaria . Gero ordea, Arrese-Beitiaren olerkiak Foruen galeraren aipamena egitera jotzen du,
eta
32
33
34
35
Euzkadi, 1929-2-3, 10 eta 24)
Euzko Deya, 1818-9, 58, (5 . or .)
Euzko Deya, 1918-10, 60, (5 . or.)
"Agur illun bat egin deuskue
Guraso zarren legiak.
Umezurtz batzuk gelditu gara
Billosik foru bagiak
Izan bagiña eurak legetxe
Euskeriaren zaliak
Oso ta garbi gordeko ziran
Oitura ain miragarriak"
(26-34, 17-18 or .)
ARRESE-BEITIA, F . ; "Ama Euskerariari azken agurrak" in Olerkiak, Euskal idazleak (Euskaltzaindia), Bilbo,
1956, (2. or.)
494