Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

egin zuela Olerti sariketetan eskuhartuz, Aitzolek eskaturiko Euskaldunakpoema sortuz, eta Lizardi
hil ondoren, Barne Muiñetanliburua argitaratuz .
Hala ere, garbi ikusten da Orixek ongi bereizten dituela kantatua izateko eta errezitatua edo
goraki irakurria izateko neurtitzen arteko ezberdintasuna . Irakurriak izateko neurtitzek behar dituzten
neurkera, errima eta erritmoa ez daitezke inguruko hizkuntzetako bertso modernoetakoak bezalakoak
izan, bere ustez, azentuan oinarriturik bait daude eta euskaraz azenturik ez dago .
"Me ceñiré a manifestar la base de nuestra métrica que me parece razonable, en consecuencia de lo
expuesto sobre el acento. En el verso rítmico y en la rima son esenciales los acentos intensivos, como
nosotros no los tenemos, nuestra métrica no debe estribar en el acento intensivo . Los versos que usamos
hoy día solo valen ( . . .) para cantados, no para declamados" 57-
Lizardik, berriz, Orixeren iritzi ukakor horien aldean bere iritziari eutsiz jarraitzen du,
neurtzeko joerari eutsiz, Orixeren garai horretako hitzaldi zorrotzen erasopean ere :
"Olerkariok degu orain aldi, gorapenak yasotzen . Bazan ere garaia! Irutsu urte auetan kikilduta
bizi giñan, Orixek beñola eman baitzizkigun ederrak . . . Izneurtuz idaztea txaldankeri agiria zala,
bertsoak beti dirala txar, beti mintzo aizun ; eta abarra . . .
Beltzena au zan : geren artekoxe batek, bere leena ukatuz -amaika izneurtu ederren egille baita
Orixe jauna- ain errukigabez gu yo-bearra . Bederen Aljebra-irakasle bat izan balitz, ziri-olerki edo
epigrama diralako oien bitartez esate'al genizkan bereak eta bost . Baña geronen senide-artekoak uka :
orretxek biozkabetu ginduzan oso . Gauza ez, ari yarkitzeko, gizagaxo batzuk baigera ; ta nik dakit
nolako nekeak eramanik gauden, gure neurtu-griñatxo au -zauri lotsagarri bat bailitzan- izkutaezlñlk"
58 .
Aipatua dugun Lizardiren artikulu horrek ematen duen data kronologikoaren arabera, Orixeren
iritzi horien 1927 aldera eman bide ziren ezagutzera . Errima eta neurriaren funtzioak gutxietsiz
erritmoarena azpimarratzen zuten idatziak ugariak dira guda-osteko Orixeren lanetan, eta adibiderik
garatuena Jose Ignacio Goikoetxea "Gaztelu"ren Musika Ixillaliburuari eginiko sarrera da .
Guda-aurreko bere jarreren berri azalduz, Jose Maria Leizaola «Barazar"ek Anbrosi Zataraini
eginiko gutunaren zati batean aipatzen du Orixeren jarreren berri :
"En la época de mis conversaciones con Orixe a que he aludido éste se mostraba resuelto
adversario de toda concesión a la regularidad del verso, el del "Gernikako Arbola" verso alterno de 7
y 6 sílabas lo consideraba aspergarri . Yo emprendí el convencerle de las razones estéticas y útiles del
verso y creo que lo logré. Entonces el había hecho la traducción en prosa del "Mireio" de Mistral,
maravillosamente . Después fueron Lizardi y Aitzol quienes empujaron hacia el verso a Orixe, con
franco acierto" 59-
Leizaolak aipatzen duen garaia 1930 urte ingurua da zalantzarik gabe, eta 7/6ko neurri txikia
aspergarritzat jotzea, aurreko idatzi batzuetan 10/8 neurri nagusiari buruz gauza bera esandakoari
jarraitzen zaio . Orixeren irizpide hau bera da Jokin Zaitegik "Aitzolen gizaldia" deituriko
artikuluan esaten duena:
"Itz-neurtizkera, itzak bezala, erabat urria zenun .-Geientsuenik amar silabadun itz-neurtizkera loargarria
erabili oi zan" 60-
57 ORIXE ; "Acento vasco" in RIEV, IX, 1918, 12-13 . or.
58 LIZARDI, X .; "Erdi-Bearra" in Euzkadi, 1930-5-8, 5 . or. ; K-L 299 . or.
59 Lcizaolak Zataraini eginiko gutuna, 1943, Bertso Kontuak.Argicaragabea, Euskaltzaindiaren Azkue liburutegian
jasoa.
60 ZAITEGI, J . ; "Aitzol'cn gizaldia ", 6 . or.
192