Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

zatarrik ez dakiena ."
("Euskal-erriko sinismena" Euskal Erria, 1144, 1916-1-15, 13 . or.)
"Euskalerria / pozez jauzia/
zure oñetan/ daukazu,
gipuzkoarrak biotz-sukarra
oyuz erakusl nai dizu ."
("Arantzazuko amar¡" in Euskal Esnalea, 1918, 161 . or .)
Ezaugarri morfosintaktiko honen hedadura geografikoa eta historikoari ohartuz gero, gauza
ezaguna da, infinitibo eta partizipioaren arteko ezberdintasuna ez dela maila berean gorde izan
euskararen alor geografiko guztian zehar, eta euskalki beraren barruko diakronian zehar ere ez . Esate
baterako, partizipioa gero eta infinitiboaren arlo zabalagoak bereganatuz joan da diakronian zehar
sartaldeko euskalkietan, azkenean bizkaieraz eta gipuzkeraz infinitiboaren erabilera ¡a -¡a aginteraren
alorrera mugatu delarik.
Hala ere, badira gaur egun ere zenbait euskalkiren aldakietan alderantzizko joerak, infinitiboa
partizipioaren ordez erabiltzeko joerak alegia . Orixek esate baterako, Goi-Nafarreraren zenbait
herrietan "etor da" eta "ikus du" erabiltzeko joeraz hitzegiten du "Oraindañoko euskal neurtitzak"
deituriko artikuluan 144.
Bestalde, Azkueren azterketa morfologikoei esker, euskal gramatikazalcen arrean zabaldua zen
mende hasieratik -tú atzizki aditz-egilea berez -i edo -n atzizkiz eginiko aditz-partizipioei
gaineratzeko joera erredundantea zela . Berez, partizipio amaiera zaharren gainean eransteko joera
okertzat salatu zen bidali>bialdu, egon>egondu, irakurri>irakurtu . . .joera, azkenik, -tu gabeko
aditzak zaharragotzak jotzen zirelarik .
Nolanahi ere den, eta aipatu ditugun arrazoi hauetatik Pizkunde aroko idazleoi eragingarrien
izan zitzaiena nabarmendu ez genezakeelarik - ez dago nik dakidala honi buruz Orixenaz gaineko
beste .azalpenik -, jo dezagun olerkarien artean izan zuen erabilera deskribatzera eta zein helburuz
erabili zuten aztertzera .
B. Funtzioak
Alde batetik eta begibistakoa denez, errima ugariagoak, berriagoak egiteko aukera eskaintzen
zien . Bestetik, mugatzaile ezabaketaren kasuan aipatu dugun indar adierazkorra eta trinkotasunaren
alorrean muina nabarmentzeko joera morfologikoa ikusten da, infinitiboa aditzaren erroa, alderdi
lexematikoa soilik bait da, eta aldi berean hizkera esaeratsuan ohizkoa den labur eta trinkoaren
kutsua hartzen du:
"Izadiari zizkiok kendu-alak ken
Aren irentsi-bearra ez dik ezerk asetzen .
Larreko zezena, oianeko basauntza,
odeietako txoriak . . . Oro gizkonak eiza . . ."
(ZE 40-44, 135)
Ahapaldi honetan ikusten diren bi adibideek partizipioaren ordez infinitiboa erabiltzea
esamolde berezietan espresibotasun berezizko esamoldeetan gertatzen da, "esaera eginak" dira edo
haien tankera hartzen dure .
Gehienetan ez dira partizipio/infinitibo neutralizaketak esaldi arruntetan gertatzen, indar
espresibo berezia eman nahi zaienetan baizik . Caldera erretorikoetan edo bestelakoetan, esate
baterako :
144 Itzaldiak, VI, Durango, 1930 ; Idazlan Guztiak, IIIArtikulu eta saiakerak, Etor, Donostia, 1991, 327-346 . or.
2 64