Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

ezin ziteken mutilla deituriko antzerki lanean
diren eragozpenak gainditu ondoren 59 .
eta "Maitea" izeneko poema amaigabean isladatzen
1 .2 .1 . Maitasunezko ezkontza
Labaienen iritzi zuzen eta enpeinuari esker eman zen argitara gertakizunak hain hurbiletik
deskribatzen ornen dituen antzerki lana . Ezkondu ezin ziteken mutila obrak duen balore
dokumentalaz eta bigrafikoaz baliatuz, ezagutu daitezke Lizardiren egoera sozioekonomikoaren
zehaztasun zenbait 60 .
Lizardiren ezkontza berarekin bizi ziren ama eta izebaren iritziaren aurkakoa izan zen, nonbait .
Antzerkian erabiliriko argudioak egiazko badira, aurkako iritzi horren arrazoiak neskaren jatorri
apala eta Lizardi etxeko euskarri bakarra izanik ezkontzaren ondorioz senideek bizibidea galtzeko
beldurra izan ziren .
Jose María Agirre eta Frantziska Eizagirreren arteko harremana senargaiaren ohizko bizitokitik
aparte garatzen da antzeslan horretan, herriaren deitura aipatzeke ; Antonio Maria Labaienen bidez
dakigu, bien arteko harremana Zarautzen garatu zela, jaioterria izan zuela Lizardik "gaztetan
maitasun-kabi" 61 .
Maitea olerkiaren eskeman jasorikoari jarraitzen bagatzaizkio, bestalde, emaztearen eta amaizeben
arteko harremanak ez ziren onak
bide" 62 .
izan ezkontza ondoren ere, "Odolkik ta Mta.'k ixuri-edena
Antza denez, 1925eko eguberrietan lehen semetxoa hil baino lehen, emaztea bera ere gaixorik
izan zen, Maitearen apurñoen eskemaren VI . jalkia gertakari hauei eskeinia dago, emaztea hil deneko
ametsa ere sarreraziz 63 .
1923ko mugarri hori bere bizitza sentimentalaren aldaketa gune nagusia den era berean, politika
mailako gertakizunak árela medio, Lizardiren jokabide politikoak eta kulturalak ere aldaketa
nagusia izan zuten .
1 .2 .2 . Abertzaletasuna bide kulturaleetatik ezinbestean
"1923an Primo de Rivera jeneralak diktadura militarra ezarri zuen 1930era arte, Euskal Herrian
indartzen hasiak ziren joera eta ekintza politiko abertzaleei bide guztiak itxiz zazpi une horietan .
Lizardiren heriotzaren ondoren egunkarietan argitaratu zen zenbait idazleren lanek, bere erreakzio
59
60
61
62
63
Maitearen apurñoen poema-haria azaltzen duen eskemaren IV eta V ataletan jasorikoak: "Ama: Mta . ta Liorkoren
arteko azpikeriak - Ondaurtzeko Ama Birgiñari otoi- Konpondu - Ezkondu goizean goiz, pake santuan" in
Oeerkiak, Erein, Donostia, 1983, 219 . or.
"Ez arian, par egin araziz, gizarteko utsegiteak ispilluan bezela agertzen dizkigu . Bada, "Ezkondu ezin ziteken
mutilla" irudimen utsez, gezur-antzera tajutua izan ordez, zintasun oso-osoan egiña dago ; erretratu benetakoa
dezute. Egilleari berari gertaturiko auzia, auto-biografikoa dela esanarekin aski da. Jakiña, bestela ere, gizartean
sarritan jazo oi dirala antzeko gertakizunak . Lizardik ain zeatz agertzen ditu bere etxekoen gora-beerak, ain argi
eta garbi daude argazkian bera ezik, ama, izeba, andre-gai ta senideak, ez zitzaigun bidezko aien baimenik gabe
antzerkia aizatzea" (25 . or .) LABAIEN, A.M . ; "Itz-aurrea" in "Ezkondu ezin ziteken mutilla" in Egan, 1953, 2-4,
25-27. or.
LABAIEN, A.M . ; "Lizardi'tar Xabier" in Eusko Ikaskuntzaren Deia, 57, 1933, 18-21 . or.
LIZARDI, X. ; Olerkiak Erein, Donostia, 1983, 219 . or.
Xabiertxo baino lehenago bizkiak ere jaio eta ordu gutxitara hil zitzaizkien . Ik. OTEGI, K., La poética de `Biotz-
Begietan , II, 826. or . Umezurtz olerkiak bilduman aurkitzen den Etxeko kea izeneko olerkiak emazte hilaren gaia
darabil . Arrats gorri bezala biok ere poema oso horren zatiak ziren, ziurrenik .
23