Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

1.6.2.2. Erritmoa eta olerkiaren `ereskitasuna"ren lehentasuna
Erritmoa eta errima dira neurkerarekin batera guda-aurreko belaunaldiko teorikoek gehienik
astinduriko kontzeptuak, euskal metrikaren kasuan arazoaren iturria, Europaldeko poetiketan
olerkiaren ezaugarri hauek azentuarekiko duten lotura delarik, antza .
Bai Sabino Aranak, bai Orixek eta bai Manuel Lekuonak arazo honen gorabehera aipatzen dure,
erritmoaren gakoa, euskal azentuaren berezitasuna dela eta metrika gaietarako aide batera utzirik,
etenen ardatzaren inguruan biltzen dutelarik, eta errimaren arloan berriz, askatasuna eta gustu ona
aholkatuz olerkariei .
Lizardiren kasuan, gaia eztabaidagarritzat aurkezten da bere artikulu teorikoetan . Irakurria
izateko olerkiek zailtasuna dutela esaten du, euskal olerkien erritmoa erromantzeek kutsaturik,
"trotoia", beraz Orixek dioen moduan zaldien ibilkeraren modukoa bihurtzen delako . Errima bera
ere euskal prosodiari oker egokitzen zitzaiola zeritzon Orixek . Lizardiri, aldiz, Orixe hizkuntza
erromantzeen kutsua zela frogatzen ahalegintzen bazen ere, olerkiaren ereskitasunari ez ziola gaizki
ematen iruditzen zitzaion .
Orokorki harturik, olerkigintzaren alor honetan euskal metrikaren nortasun propioa bilatzen ari
diren prezeptisten artean, hots, gerra-aurreko belaunaldian orokorki nabari den inguruko erromantzeen
eraginpetik ateratzeko ahalegin kordokatuan, Lizardik haien iritziei erreparatu eta aintzakotzat hartu
arren, teorian nahiz praktikan bere senari edo "belarri"ari jarraituz jokatu zuen, ustezko erdal kutsuak
eta ingurukoen aurkako iritziak gora-behera .
Lizardik duen olerkari senak, poetikak errimaren eta neurketaren balio estetikoaz baliatzea
eskatzen dio . Olerkiaren "ereskitasunari" dagokion ezaugarria dela deritzo, nahiz eta, Juan mari
Lekuonaren azterketek erakutsi dutenez, ez duen errimaren arloan aurreraegi jotzen .
1.6.2.3 . Errima eta bestelako baliapide erritmikoak
Errimaren arloan Lizardik gutxitan jotzen du errima pareatua egitetik aurrera, eta bere olerkietan
asonantzia, azken bokalean oinarrituriko errima da nagusi . Bestalde, ordea, errimak aberatsak eta
zenbaitetan oso ezohizkoak eta bereziki zailak ere bihurtzen dira, euskal bertsolarien puntuaren
kontzeptuari jarraituz, errima aurreko hitzetako bokalen hoskidegoa edo aliterazioaz osatzen
duelarik, eta ondorioz, musikalitate, ereskitasun berezia lortzen duelarik .
Lizardik errimaren balio estetikoaren muga nabariak erakusten ditu, zangalatrauak erabiltzeari
esker errima berriak eta bereziki zailak lortzen ditu ahapaldiaren kontzeptzio berri baten barruan,
baina errimaren arloan euskal tradizioari lotzen zaio errima gurutzatuak oso bakan bakarrik erabiliz .
Bestaldc, berriz, Orixek aipatzen zuen bezala, errimak askotan, esaldia bihurritzea eta
indarbehartzea dakar . Lizardik aintzakotzat hartzen du errima aipatzen duenean, "Baña, berez bezela,
esaldia biurritu gaberik, olerkariaren antzetsuz datorrenean, belarriak, egia esan, eztu ain gaizki
artzen» ( "Olermen-irakite" in Euzkadi, 1930-6-1, 5 or .)
Nahiz eta Lizardik errimak, esaldia bihurritu gaberik datorrenean egoki ematen duela
baieztatzen zuen, nahiz eta, Orixeri jarraituz, olerkian hitzek prosazkoan duten kadentzia edo erritmo
berbera behar dutela esan, gero, praktikan, Lizardik esaldi bihurri, kiribilduak ere badarabiltza,
zenbaitetan errima aberatsagoa bilatzeagatik, bestetan neurkera arauak betetzeagatik, eta askotan,
bere sena edo zaletasun estetikoari jarraikiz, Lizardik metrikari eta egitura sintaktiko
morfologikoetan gero ikusiko dugunez, bi bide ezberdin bateratu nahian zebilelako . Olerkiaren joera
berriak eta kulsuak, euskararen egitura jatorren eta are aintzinakoenekin elkartu nahirik bait zebilen .
Errimaz gain, azterketa metriko-foniko honetan Lizardiren olerkigintzan agertzen diren beste
zenbait baliapide foniko azpimarratu dira hala nola aliterazioak, errepikapenak, anaforak, leloak eta
korrelazioak .
233