Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

2.3.2.1. Lexiko kultoa
Lizardiren estetikazaletasunaren adierazgarri da lexiko hautatu, zaindu hau. Baina Lizardik hitz
bereziak bilatzeaz gain, hitz zehatzak ere bilatzen ditu : dagokion unean bereziki adierazi nahi duen
hume adierazten duen hitza bilatzen du, batzuetan harrigarria ere gertatzen den azkerketari ekin
ziola antzeman daitekeelarik .
Esate baterako, eta lexiko hautapenaren urraspide zenbait aurkezteko asmoa duen atal honen
hasieratzat ikus "Maitearen apurñoak" zikloko "Maitale berriak" izeneko olerkiaren ahapaldi bipil
honetan "autua" hitzak duen zentzua:
"Maitetasuna dator azi ezkutu batez
guziok baitaukagu barnean yaiotzez :
ez edozein eguzkik ernerazgarria,
autuaren begiek bear dute ukia ;
ta oartzen ez gera danik ernetua
arik eta biotz dan arte loreztua"
(MB 32-37, 281)
"Autua" hitzak "autatu"ren laburdura dirudien arren Azkuek jasoa du Hiztegian, eta Bizkaian
"aukeratu"ren adieraz erabiltzen dela dio . Azkuek adibidetzat aipatzen duen esaldian Uriarteren
testuan "autuak" hitzak "los elegidos, los predestinados" delakoaren adiera duela jasotzen du:
«Asko dira deituak, gutxi berriz autuak" (Uriarte, Math XX-16) . 169
Ziurrenik, Lizardik hautatu, aukeratu hitzaren zentzu zabala murrizturik nahi zuen, "autua" ez da
bihotzak aukeraturikoa, norberarentzat bihotzean aurrez "izendatua" edo, dagoena baizik, Uriartek
darabilen zentzuan, hots, "predestinado" zentzua eman nahi ziolarik .
Susmo honen aldeko argudio da 1928ko "Berriketak" saileko "Ustegabeko euri-zaparra" deritzan
artikuluan maitasunaz mintzatuz Lizardik berak dioena :
«Maitetasuna giza-biotzean nola sortzen dan eztizute gaurdañoko pillosopoak, egiñalak eginda
ere, somatu . Dana dala, askoek diote gizakumeak bere artean, igerri gaberik eta azitarako gordea
bezela, euki izaten duala bete betean dagokion maitagarriaren, emaztegaiaren, iruditxo ezkutu bat : ta
irudi orren kidako emakumerik iñoiz begien aurrean ikusiezkero, bat-batean biotza artzen diotela
sugar kiskalkor batzuek" 170
Honen ondorioz, Lizardik arkaismoak erabiltzean, idazle zaharren testuak arakatzean, zahar
kutsua hartzea baino gehiago hitzen esanahiaren aldetiko ñabardurak bilatzen zituela pentsa liteke,
esan nahi zuenaren zertzelada zehatza emango zuten hitz-adierak berreskuratzea aintzinako euskaratik
gaurkora ekarriz .
Ifarraldeko idazle klasikoei harturiko hitz eta egitura morfologiko hauek eguneroko hizkera
arrunt eta maiztua aide batera utziz beren arrarotasunaren edertasunaz baliatu nahi delarik, zenbait
egiturek kutsu kultoa ez ezik, adiera arkaikoa dutela esan behar dugu .
Alegia, Lizardiren olerkietan duten zentzua mende hasieran jadanik Azlcuek arkaikotzat jotakoa
da .
Esate baterako, "Mende-neurle dugun kurpil ariña" (EB 39) Eguzkiaren alusioa den kurpil
ariñaren metafora honek ez du mendea neurtzen, guk ulertzen dugun zentzuan, "denbora" baizik .
169 AZKUE, R.M. ; Diccionario vasco-españot-francés, 1, La gran enciclopedia vasca, Bilbo, 1969, 112 . or .
170 LIZARDI, X . ; "Ustegabeko euri-zaparra" in Argia, 382, 1928-8-12, 1 . or.; K-L 92. or.
282