Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

egungo kritikoek sarritan azpimarratu dituzten ezaugarriak izan dira, euren jatorria eta nondiknorakoak
azaltzeari ekin zaiolarik .
Lizardik ez ezik, beste idazle batzuk ere erabili izan dituzte : zenbaitek Lizardik berak baino
sarriago, -aditz sintetikoak Lauaxetak esate baterako - . Baina hiru ezaugarri hauek ondoren aipatuko
ditugun morfosintaxi eta sintaxi alorreko beste zenbait ezaugarrirekin batean molde jakin batean
bilbatu direnez, Lizardiren hizkuntza poetikoari atxikirik egin dira ezagun eta batasuna duen
"molde" poetiko baten partaidetzat aitortu ahobatez .
Izen Sintagma mugagabeak laburtasunaren irizpide nagusiari ez ezik, beste zenbait helburu
espresibotarako erabili zituen Lizardik . Beste zenbaiten artean, errimak aberasteko, erritmoa
bizkortzeko, hitzari zentzu abstratoa edo "orokorra" emateko, pertsonifikazioak egiteko, hizketa
esaeratsuaren osagarri gisa . . .nahiz eta gogoko duen forma huts gisa ere, estetika zaletasun hutsez ere
erabili .
Aditz Sintagman partizipio eta infinitiboaren arteko ezberdintasuna gainditzearen ondorioz,
jatorri ezberdineko beste zenbait aditz multzo motaren antzerako bilakatzea ere lortzen du,
sintaktikoki aditz laguntzailea sintetikoa balitz bezala jokaturik eta atzizkiaz gabeturiko lexema
"behar", "nahi" edo "gogo" bezalako aditzekin berdindurik agertzen delarik .
Aditz sintetikoaren erabilera zuhurtzat zedarri genezake, Aranaren jarraitzaileen eraginpeko
puztuketa gogoan hartzen bada . Ugariak izan arren, euskararen diakronian jokaera sintetikoa izan
duten edo duten aditzak dira gehienak, konta-ahalak direlarik (igo, amestu, ari) halakoak ez direnak .
Aditzari dagokionez, orokorrean olerkietarako astuntzat jotzen den euskal aditzaren gorputz
foniko konplexua soiltzea eta arintzea da helburua . Bi joera nagusi azpimarratu behar dira : aditzaren
lexema huts-hutsik erabiltzera daraman, edo aditz laguntzailea sintetiko eran balego bezala aditz
esanahia daraman izena edo adjetiboaren gainean zamatzekoa .
Sintaxi mailan aditzaren osagaiei eragiten dien leku-aldaketak ere poetarentzat euskal aditzak
berarekin dakarren malgutasuna eman nahi izan zionaren lekuko dira . Horregatik eragiten dizkio
Lizardik aditz multzoari aldaketa morfologikoak eta hiperbatonak . Mintzaira adierazkor eta bizia
sortuko badu, euskal aditzak berez ez duen malgutasuna eman behar .
Morfolgiaren eta morfosintaxiaren alorrean aztertu dugun azken puntua arkaismoena da. Euskal
lexikografiaren esparruan honelako azterketa bat egin ahal izateko eskura dagoen tresneria
murritzaren ondorioz, tamalez, zaila da Lizardik mintzaira poetikoa hiztegiaren alorrean
arkaismoak eta kultismoz osatzeko eginiko ahalegina behar bezala neurtzea .
Gaingiroki bada ere, ordea, nabari da hiztegi hautaketa serioa egina duela, idazle zaharrengandik
ez ezik, bereaz gaineko beste euskalkietatik harturiko hitz higatu gabekoez, edo erabiliak izanik ere,
aintzina zuten beste adiera batez erabili zituela erreparatzean, (igaz, mende, autu . . .) Lizardik
mintzaira poetiko benetan kultista sortu nahi zuela, eta arkaismoez edo kultismoez hornitzean,
mintzairari zahar kutsua emateko asmorik gabe, zehatza izatea zuela helburutzat . Hain zuzen ere,
"autu" hitzak "hautatu" edo "aukeratu"k inoiz izan ez duten "predestinado" zentzua izan bazuelako
hautatu bait zuen, ene ustez . Orixeren itzulpenak dira nolabait, hitzei eman nahi dien adieraren, balio
kulto edo poetikoaren lekuko . Gazteleraz, "hace tiempo"tik "antaño" esatera doan aldea
nabarmenerazi nahi bait du Lizardik, "garai batean" esan beharrean "igaz" esanez, laburragoa da,
gainera, eta Lizardiren neurri eta erritmo aldetiko ezaugarrietarako erabilgarriago .
Egitura morfosintaktiko bitxiak ere aurkitzen dira Lizardiren idazlanetan . Horietako zenbait
idazle zaharren laguntzaz argi daitezke, garaikoen iritzien arabera idazle zaharrengandik ikasitakoak
Lizardiren lanetan eragina izan zuela abiapuntutzat harturik, eta bere dokumentu pertsonaletan
ziurtasunez baiezta daitekeen iturria denez.
Euskal hizkuntza literatur mintzaira bilakatzerakoan hizkuntzari berari moldaera jakin bat eman
nahi izan ziola badakigu, berak aitorturik Nora Dei" in Maitearen apurñoak") . Bestalde, garaiko
3 1 9