17.06.2016 Views

Dicionario Etimologico Da Lingua Portuguesa, de Antenor Nascentes

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

que<br />

,<br />

. aparente<br />

.<br />

.<br />

Categúmeno — 104<br />

CATECÚMENO — Do gr. katechoúmenos<br />

o que é instruido <strong>de</strong> viva voz, pelo lat. catechumenu.<br />

. ,<br />

CÁTEDRA Do gr. kathedra, assento,<br />

pelo lat. cathedra. V. Ca<strong>de</strong>ira.<br />

CATEDRAL — De cátedra e suf. ai; e<br />

a igreia ra que está o trono episcopal.<br />

CATEGOREMA — Do gr. kategúrema,<br />

censura, atributo, predicado.<br />

CATEGORÍA — Do gr. kategoria, atributo,<br />

pelo lat. categoría.<br />

CATSIA — Do lat. caleta, <strong>de</strong> origeir, duvidosa,<br />

gaulcsa, germánica, ou persa.<br />

CATENARIA — Do lat. catenaria, que<br />

está na ca<strong>de</strong>ia, aplicado a urna curva formada<br />

por uin fio' flexivol.<br />

CATÍSNULA — Do iat. cate nula, ca<strong>de</strong>iazinha.<br />

CATEQUESE — Do gr. katechesis, acáo<br />

<strong>de</strong> ensinar'dc viva vos, pelo lat. catechesc.<br />

CATJ5RESE — Do gr. kathairesis, aniquilamento.<br />

<strong>de</strong>struicáo.<br />

CATERÉTICO — Do gr. kathairctikós, <strong>de</strong>struidor.<br />

CATERVA — Do lat. caterva. — V. Catre/a.<br />

lat.<br />

CATÉTER — Do gr. kathetér, sonda, pelo<br />

ca.thp.tere.<br />

CATETO — Do gr. káthetos, vertical, perpendicular,<br />

pelo lat. cathetu. O uso tornou<br />

paroxítono o vocábulo e agora é impossível<br />

corrigir.<br />

CATETOMETRO — Do gr. káthetos, vertical,<br />

e inetr. raiz <strong>de</strong> metréo, medir.<br />

CATILINÁRIA — Do lat. catiünaria, scilicct<br />

oratlo, discurso tremendo <strong>de</strong> Cicero contra<br />

o conspirador Catilina.<br />

CATIÓN — Do gr. katliion, que <strong>de</strong>see.<br />

CATIPNOSE — Do gr. Icathypnosis, ador-<br />

-mecimento.<br />

CATITA — Segovia sentó o suf. dim., na<br />

terminacao do vocábulo, o que é possível, dado<br />

o seu significado. *..<br />

CATIVO — Do lat. captiva. Are. cautivo,<br />

como em esp. (Cornu, Port. Spr. § 226, Nunes,<br />

Gram. Hist.. 119).<br />

CATOCATÁRTICO — Do gr. káto, para<br />

baixo, e catártico. -a. v.<br />

CATOCENADELFO — Do gr. káto, para<br />

baixó. e cr.na<strong>de</strong>lfo.<br />

CATÓDICO — De catódio e suf. ico.<br />

CA.TÓDIO — Do gr. káthodos, <strong>de</strong>scida e<br />

suf. ío (ele.ctródio negativo).<br />

CATODONTE — Do gr. katá, em baixo.<br />

e odoús, odóntos, <strong>de</strong>nte; neol. <strong>de</strong> Linnsu. Só<br />

tém <strong>de</strong>htes verda<strong>de</strong>iros no maxilar inferior.<br />

CATOLICAO 7- Do gr. katholikón, universal;<br />

era tido como próprio para purgar<br />

do todos os humores.<br />

CATÓLICO — Do gr. catholikús, universal,<br />

pelo lat. catholicu. A Igreja Romana espslhou-se<br />

por todo o mundo, mas <strong>de</strong>pois da<br />

reforma luterana o significado sofreu especializacáo.<br />

CATOMETOPO — Do gr. káto, em baixo,<br />

e métopon, frente.<br />

CATONISMO — De Catao, censor romano,<br />

celebro pela austerida<strong>de</strong> dos seus costumes,<br />

e suf. ismo.<br />

CATÓPODE — Do gr. káto, em baixo,<br />

g poús, -podas, pe; tém barbatanas no ventre.<br />

CATOPTRICA — Do gr. katoptrikó, scilicet,<br />

téchne, a arte relativa aos espelhos.<br />

CATOPTROMANCIA — Do gr. kátoptron,<br />

espélho, e ma-ateía, adivinhacáo.<br />

CATRAFIAR — Cortesáo sup5e metátese<br />

é o mesmo<br />

<strong>de</strong> trancafiar. Figueiredo acha .<br />

que catrafilar.<br />

CATRAFILAR — Figueiredo <strong>de</strong>riva <strong>de</strong> um<br />

prefixo caprichoso e <strong>de</strong> filar.<br />

CATRAPÓS, CATRAPUS — De quairo e<br />

pes, alterado por falsa analogía (A. Coelho).<br />

Onomatopéia (Figueiredo).<br />

CATRE — De malaiala kattil, que <strong>de</strong>u<br />

cátele, <strong>de</strong>pois cátere, finalmente j:atre e antigamente<br />

significava o trono dos reis do Malabar<br />

e pequeño leito <strong>de</strong> pés, baixo e fácil<br />

<strong>de</strong> armar e <strong>de</strong>sarmar (<strong>Da</strong>lgado). Sousa tirou<br />

do persa catel, ca<strong>de</strong>ira ou assento <strong>de</strong> ma<strong>de</strong>ira;<br />

<strong>Da</strong>lgado <strong>de</strong>clara que nao conhecc tal palavra<br />

no persa, que tem ¡cursi e sandali para ca<strong>de</strong>ira<br />

ou mocho e ca<strong>de</strong>ira nao é o mesmo que<br />

catre. Houve quem <strong>de</strong>rivasse do esp. idén-<br />

Calim<br />

tico, mas o mero fato da existencia, em espanhol<br />

<strong>de</strong> um termo portugués nao é<br />

criterio seguro <strong>de</strong> proce<strong>de</strong>ncia, pois muitas palavras<br />

asiáticas iguais em ambas os línguas<br />

foram transmitidas ao espanhol por via do<br />

portugués.<br />

CATREFA — Do lat. caterva, com metátese<br />

do r e refórco do / (A. Coelho, Cortesáo,<br />

Subsidios. Aditamento, s. v. endurecimento).<br />

CATROZADA — Do catorce, aplicado a<br />

número in<strong>de</strong>terminado e consi<strong>de</strong>rável, e suf.<br />

ada (Julio Moreira, Estudos, I, 195).<br />

CATUAL — Do persa kotual, comandante<br />

do fortaleza (<strong>Da</strong>lgado).<br />

CATÜLÓTICO — Do gr. katovJotikás, próprio<br />

para cicatrizar, pelo lat. catulñtícu.<br />

CATURRA — A. Coelho no corpo do seu<br />

Dicio?¿íirio Manual Etimológico indicou um tema<br />

céltico catu, que significa pugna, ou<br />

catarrar., <strong>de</strong> catarro, mas no Suplemento repeliu<br />

estas etimologías. C. Michaélis <strong>de</strong> Vasconcelos,<br />

RIj, XX, 317, <strong>de</strong>riva do Catao. nomo<br />

<strong>de</strong> um célebre censor romano, honiem <strong>de</strong> costumes<br />

austeros, substituindo-se a terminacao<br />

<strong>de</strong> aumentativo por-urra, elemento<br />

<strong>de</strong> uso mais popular, <strong>de</strong> sentido mais grosseíro<br />

e musicalmente também mais ru<strong>de</strong>. Caturra<br />

é um mero afetador <strong>de</strong> austerida<strong>de</strong>s.<br />

O' sufixo urra 6 <strong>de</strong> origem ibérica, mas do<br />

latim veio urna formacáo mo<strong>de</strong>lar, ísolada<br />

embora, o vulgarismo saburra. E, se saburra,<br />

era areia <strong>de</strong> grao táo grosso e pesado que<br />

servia <strong>de</strong> lastro, Caturra bem po<strong>de</strong> ser um<br />

Catao <strong>de</strong> segunda categoría. Alega Leite <strong>de</strong><br />

Vasconcelos, ibi<strong>de</strong>m, 320, que substituir em<br />

Cálao a terminacao ao por outra, seria fenñmeno<br />

paralelo a muitos das línguas románicas,<br />

mas no nosso caso esperar-se-ia- que a<br />

terminacao substitutiva fosse — urro o nao<br />

— urra. Além disso, o sentido primitivo <strong>de</strong><br />

caturra nao é <strong>de</strong> "teimoso", 6 <strong>de</strong> "bobo" (v.<br />

Licoes <strong>de</strong> linguagem, do citado autor, 2.» ed.,<br />

pg. 69), e isto nao condiz com o papel que<br />

Catáo <strong>de</strong>sempenhou na Historia.<br />

CAUCAL1DEA _ Do gr. kaukalis, caucálida<br />

marítima, e suf. i<strong>de</strong>a.<br />

CAUOAO Do lat. cautionc.<br />

CAUCHO — Segundo urna noticia <strong>de</strong> Barbe<br />

rena, Quichéismos, 160, que Lenz <strong>de</strong>clara<br />

nao ter podido comprovar, viria da língúa dos<br />

indios mainas das margens do Amazonas.<br />

Lokotsch, Amerikanische Worter, 40, alega que<br />

é idéntico o vocábulo em tupi, kau-utschu<br />

(transcricáo alema). A Aca<strong>de</strong>mia Espanhola<br />

afirma que a interpretacáo do vocábulo é<br />

impermeável; Larousse que é suco <strong>de</strong> árvore<br />

(s. v. ca.outchouc)<br />

CAUCUS — E' o lat. caucus, taca, ompregado<br />

nos Estados Unidos como grupo político<br />

(Larousse, Complemento).<br />

CAUDA — Do lat. cauda.<br />

CAUDAL — Do lat. capitaJe, principal; esp.<br />

caudal, it. capitale, fr. ant. chatel, mod. chetcl.<br />

Passando por cabedal, que sofreu síncope do<br />

e dando cabdal: Colligat suo dono suo cabdal<br />

(Leges, p. 435 — Á. 1185, apud Cortesñ.o.<br />

Cabdal vocalizou <strong>de</strong>pois o 6 (Cornu, Port.<br />

Spr. §§ 105. 227; Nunes, Gram. Hist. Port.,<br />

132, M. Lübke, REW, 1632, Diez, Gram. 1, 134,<br />

256, 257).<br />

CAUDED — V. Cou<strong>de</strong>l.<br />

CAUDICARIA' — Do lat., caudicaría.<br />

CAUDICE — Do lat. caudice.<br />

CAUDICIFORME — Do lat. caudice, e<br />

forma, forma..<br />

CAUDIFERO — Do lat. cauda, cauda, e<br />

fer, raiz <strong>de</strong> forre .trazer.<br />

CAUDILHO — Do esp. caudillo ' (G. Viana.<br />

Ajwst. I. 265). V. Cabe<strong>de</strong>lo, cou<strong>de</strong>l.<br />

mano,<br />

CAUDtMANO — Do lat. cauda, cauda, e<br />

manu.<br />

CAUDINO — Do lat. caudinu, <strong>de</strong> Cáudio,<br />

cida<strong>de</strong> samnita, on<strong>de</strong> os romanos vencidos passaram<br />

sob o jugo.<br />

CAULE — Do gr. kaulós, pelo lat. caule.<br />

CAULÍCOLA — Do lat. caule, .<strong>de</strong> origem<br />

grega, caule, e col, raiz <strong>de</strong> colore, habitar.<br />

CAULÍFERO — Do lat. caule, caule, e<br />

fer, raiz <strong>de</strong> ferré, trazer.<br />

flore,<br />

CAUL1FLOR.O — Do lat. caule, caule, e<br />

flor.<br />

CAULIM, CAULINO — Do chinés kao-<br />

Ung, monte alto, nomo <strong>de</strong> urna localida<strong>de</strong> pou-<br />

I<br />

f

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!