17.06.2016 Views

Dicionario Etimologico Da Lingua Portuguesa, de Antenor Nascentes

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Kste<br />

.<br />

,<br />

danis transitu (Juízes, XII, 6) . <strong>Da</strong>í<br />

. XILÉNIO<br />

.<br />

Nao<br />

.<br />

.<br />

Xenoíímio 531 — Xurreira<br />

XENOT1MIO — Do gr. xónos, extraordinario,<br />

timé, honra, o suf. io.<br />

" XEQÜE — 1 (governador) : Do ár. shaikh,<br />

velho (Lokotsch, <strong>Da</strong>lgado) . é urna forma<br />

tradicional e sim estabelecida, conforme prova<br />

G. Viana, Apost, II, 558, por causa da transcrigáo<br />

do kha, que normalmente dá / em portugués.<br />

Aparece nos Lusladas, I, 77, 8: Velho,<br />

sabio e co Xeque muy valido. Chcik é galicismo.<br />

2 (lance do xadrez) : D'o persa s'nah, reí<br />

(Dozy, Eguilaz, Lokotsch), talvez eoni influencia<br />

do fr. cchec.<br />

XEQUEí/iATE — Do persa shah-mat, rei<br />

morto (Dozy, Eguilaz, Lokotsch, <strong>Da</strong>lgado)<br />

XERASIA — Do gr. xerasía, secura.<br />

XEREZ — Do esp. Xerez, cida<strong>de</strong> da Andaluzia,<br />

na qual se fabrica este vinho.<br />

XERIFE — 1 (titulo árabe) : Do ár. charif,<br />

ilustre (Devic, Dozy, Eguilaz, Lokotsch, <strong>Da</strong>lgado)<br />

. último cabia aos <strong>de</strong>scen<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong><br />

Maomé por parte <strong>de</strong> sua filha Fátima, esposa<br />

<strong>de</strong> Ali. V. G. Viana, Ortografía, Nacional, 147,<br />

Apost., II, 553.<br />

2 (cargo inglés): Do ingl. sheriff. V. G.<br />

Viana, Apost., II, 554, Bonnaffé.<br />

XERODERMIA — Do gr. xerós, seco,<br />

pele, e suf. ia.<br />

dérma,<br />

XEROFAGIA — Do gr. xerophagía, nutricao<br />

composta <strong>de</strong> alimentos secos. V. Moreau, Rae.<br />

Grcc., 223.<br />

XERÓFILO — Do gr. xerós, seco, e phü,<br />

raíz <strong>de</strong>. phileo, amar.<br />

XERQFORMIO — Do gr. xerós, seco, e formio,<br />

final <strong>de</strong> iodofórmio.<br />

XEROFTADMIA — Do gr. xerophtalmía, inflamacáo<br />

seca dos olhos.<br />

XEROGRAFÍA — Do gr. xerós, suco (parte<br />

seca do globo), graph, raiz <strong>de</strong> grápho, <strong>de</strong>screver,<br />

e suf. ia.<br />

XEROSE — Do gr.<br />

xcrosis, <strong>de</strong>ssecacáo.<br />

XEROTEA — De Xcrótes, nomo do género<br />

típico, do gr. xerós, seco, e suf. ea.<br />

XEVA — Do hebr. slnú'a, raiz cujo sentido<br />

é vao, nido (Devic)<br />

XIBOLET — Do hebr. shiboleth, espiga (Devic,<br />

Lokotsch) . Esta palavra serviu para os<br />

soldados <strong>de</strong> Jefte reconhecerem os efraimitas.<br />

"Interrogabaait eum: Dic ergo: Scibboleih, quod<br />

interpretatur spica. Qui respon<strong>de</strong>bat; Sibboleth,<br />

ea<strong>de</strong>m, littera spicam exprimere non valens.<br />

Statimque apprchensum jugulabant \n ipso Joro<br />

sentido <strong>de</strong><br />

meio <strong>de</strong> reconhecimento, dificulda<strong>de</strong> invc-ncível.<br />

XICARA — Do nauatle xioalli, vaso i'eito<br />

<strong>de</strong> guaje ou calbazo (Del Castillo, Mexicanísimos,<br />

pg. 100). Eguilaz dá um étimo ár.<br />

shálckara, panela, jarra, marmita, o que é<br />

históricamente inadmissível. A Aca<strong>de</strong>mia Espanhola<br />

reconhece a origem mexicana do esp.<br />

jicara<br />

XÍFIA — Do gr. xíphías, peixe-espada, pelo<br />

lat. xiphia.<br />

XÍFIO — Do gr.<br />

xíphion, espadaña, pelo lat.<br />

xiphiu.<br />

XIFODONTE — Do gr. xíphos, espada, e<br />

odoús, odóntos, <strong>de</strong>nte.<br />

XIFÓDIMO — De xifo, abreviagáo <strong>de</strong> xifói<strong>de</strong><br />

(apéndice) o gr. didymos, gémeo.<br />

XIFOFILO — Do gr. xíphos, espada, e phyllon,<br />

fólha.<br />

XIFÓIDE — Do gr. xiphoeidcs, semelhante<br />

a urna espada.<br />

XIFONITA _ Do gr. xíphos, espada (?), n<br />

<strong>de</strong> ligacao e suf. ita.<br />

XIFÓPAGO — De xifo, abreviagáo <strong>de</strong> xifói<strong>de</strong><br />

(apéndice), e pag, raiz <strong>de</strong> pégnymi, íixar.<br />

XIFOSURO — Do gr. xíphos, espada, c ourá,<br />

cauda.<br />

XI1TA — Do ár. shiya'i, da. seita (<strong>de</strong> Ali),<br />

segundo Devic.<br />

XILARINEA — Do gr. xylúrion, pedacinho<br />

<strong>de</strong> pau, e suf. mecí.<br />

XILARMÓNICO — Do gr. xylon, ma<strong>de</strong>ira,<br />

e harmónico.<br />

— Do gr. xylon, ma<strong>de</strong>ira, e sufixo<br />

anio.<br />

XILITA — Do gr. xylon, ma<strong>de</strong>ira, e sufixo<br />

ita.<br />

lat.<br />

XILOBALSAMO — Do gr. xylobálsamon pelo<br />

xylobalsamu.<br />

XILOCARPO — Do gr. xylon, ma<strong>de</strong>ira, e<br />

karpós, fruto.<br />

XILOCLORO — Do gr. xylon, ma<strong>de</strong>ira, e<br />

chlorús, esver<strong>de</strong>ado.<br />

XILÓCOPA — Do gr. xylókopos, que corta<br />

ma<strong>de</strong>ira.<br />

XILOCRIPTITA — Do gr. xylon, ma<strong>de</strong>ira,<br />

krypt, <strong>de</strong> krypio, escon<strong>de</strong>r, e suf. ita.<br />

XILÓFAGO — Do gr.<br />

xylophágos, que como<br />

ma<strong>de</strong>ira.<br />

XIDÓF1LO — Do gr. xylon, ma<strong>de</strong>ira, e phil,<br />

raiz <strong>de</strong> phileo, amar.<br />

XILOFONE — Do gr. xylon, ma<strong>de</strong>ira, e .<br />

phoné, voz, som.<br />

XILOFÓRIA — Do gr. xylophórios, scilicet<br />

heorie, testa em que os sacerdotes Uebreus leyavam<br />

(phóro) lenha {xylon) para os sacnlicios.<br />

XILOGKNIO — Do gr. xylon, ma<strong>de</strong>ira, gen,<br />

raiz <strong>de</strong> gignomai, gerar, e suf. jo.<br />

XILoGLIFÜ — Do gr. xyloglypltos, escultor<br />

em ma<strong>de</strong>ira.<br />

XILóGRAFO — Do gr. xylon, ma<strong>de</strong>ira, e<br />

graph, raíz <strong>de</strong> grápho, escrever.<br />

XILOIDE — Do gr.<br />

xyloeidós, semelhante a<br />

ma<strong>de</strong>ira.<br />

XILÓDATRA — Do gr. xylon, ma<strong>de</strong>ira, e<br />

latr, raíz <strong>de</strong> latreúo, adorar.<br />

XILOLITO — Do gr. xylon, ma<strong>de</strong>ira, e líthos,<br />

podra.<br />

XILOLOGIA — Do gr. xylon, ma<strong>de</strong>ira, lógos,<br />

tratado, e suf. ia.<br />

XILOMANCIA — Do gr. xylon, ma<strong>de</strong>ira, e<br />

manieía, adivinhacáo.<br />

XILOM1CE — Do gr. xylon, ma<strong>de</strong>ira, e mykes,<br />

cogumelo.<br />

XILON — Do gr. xylon, ma<strong>de</strong>ira.<br />

XILGPÍA — Do gr. xylon, ma<strong>de</strong>ira, e óps,<br />

ólho.<br />

XILORRETINA — Do gr.<br />

rhetiue,<br />

resina.<br />

xylon, ma<strong>de</strong>ira, e<br />

XILOSE — Do gr. xylon, ma<strong>de</strong>ira, e sufixo<br />

ose (<strong>de</strong> sacarose) . tía em gr. xylosis, ato <strong>de</strong><br />

ajuntar ma<strong>de</strong>ira.<br />

XILOTROGO — Do gr. xylon, ma<strong>de</strong>ira, e<br />

trog, raíz do trógo, comer, <strong>de</strong>vorar.<br />

XINTó — Do japonés shinto, caminho dos<br />

<strong>de</strong>uses (<strong>Da</strong>lgado, G. \/iana, Palestras, 174).<br />

XIRIDÁCEA — Do gr. xyrís, palma <strong>de</strong> Santa<br />

Rita ou iris leuda, pelo lat. xyriue, e suf. ucea.<br />

XIS — Do gr. a-i.<br />

XitíTAKCA — JJO gr. xysiárehes, o que superinten<strong>de</strong><br />

ao xisto, pelo lat. xyscarcliu.<br />

XliSTO — 1 t.peuia./ : .Do gr. xysios, tendido.<br />

Divmem-se em lolhas paralelas.<br />

2 (galería) : Do gr. xystón, galería coberta<br />

on<strong>de</strong> os atletas se exercitavam, raspavam (xyo)<br />

o pu.<br />

XISTÓE'ORO<br />

—• Do gr. xystophóros, portador<br />

<strong>de</strong> langa.<br />

XlSTRoPODO — Do gr. xystra, escova, e<br />

poiís, podos, pe.<br />

XÜFRAMGO — Do lat. ossifragu, que quebra<br />

ossos; esp. osífraga, fr. orfra^e. O i palatahzou<br />

o ; S5, houve <strong>de</strong>giutinagáo (Nunes, Uram.<br />

tiisi., 111, 25W, Cornu, forc. tipr.,-§ %v*í) .<br />

XÓGUM — Do japonés xogwn, general, comauaiue-chete<br />

(<strong>Da</strong>lgauo, G. Viana, Apost., II,<br />

züj.<br />

XORCA — V. Axorca.<br />

XPTO — Abreviatura medieval <strong>de</strong> CHRIS-<br />

TOS em que o ro se contunuiu com o p minúsculo<br />

latino. Segundo outros, era o letreiro dos<br />

caixotes <strong>de</strong> urna marca inglesa <strong>de</strong> cobertores do<br />

prego <strong>de</strong> <strong>de</strong>z libras : X<br />

P (on<strong>de</strong>ra) "f (ectoria)<br />

O (ptima), ótimos cobertores a <strong>de</strong>z libras.<br />

XRAMANE — Do sanscr. cramane, asceta.<br />

XURREIRA — Por enxurreira, <strong>de</strong> enxurro -<br />

(Figueiredo)

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!