17.06.2016 Views

Dicionario Etimologico Da Lingua Portuguesa, de Antenor Nascentes

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

i proposto<br />

ESMOLER<br />

'.<br />

ESNOCAR<br />

69,<br />

gr.<br />

esmolna<br />

.<br />

.<br />

;<br />

.<br />

.<br />

Esmaragdita — 189 —<br />

-Espan,<br />

•V. Pacheco e Lameira, Gram. Port., 384, Nunes,<br />

Gram. Hist. Port., 135, Cornu, Port. Spr.,<br />

'S 238.<br />

ESMARAGDITA — Do gr. smaragdos, esmeralda,<br />

e suf . ita.<br />

BSMAKAGDOCALCITA — Do gr. smaragdos,<br />

esmeralda, e calcita.<br />

ESMARRIDO — A. Coelho tira do germ.<br />

ant. alto al. marrón, impedir. Figueiredo tira<br />

do it. smarrito, extraviado.<br />

ESMECTICO — Do gr. smektikós, <strong>de</strong>tersivo,<br />

pelo lat. smecticu; absorve as substancias gorduras<br />

(Roquette Pinto, Mineralogía, 143)<br />

ESMECTITA — Do gr. smekt, <strong>de</strong> smécho;<br />

limpar, tirar a gordura, e ' suf. ita; serve para<br />

tirar a gordura <strong>de</strong> panos.<br />

ESMEGMA — Do gr. smégma, sabao, pelo<br />

lat. smégma. .<br />

ESMAGMATITA — Do gr. smégma, smégmatos,<br />

sabao, e suf. ita; é um sabáo natural.<br />

ESMERALDA — Do gr. smaragdos pelo<br />

lat. ¿maragdu. Nunes dá urna forma *smaralda<br />

(Gram. Hist. Port., 93, 124). Cornu, Port.<br />

Spr., §§ 35, n.?. 7, e 236, dá a forma esmerauda<br />

como' intermedia (cfr. calma, enxalmo) . Mudou<br />

o género por influencia <strong>de</strong> pedra (cfr. ametista',<br />

opalá, safira) . Boisacq pren<strong>de</strong> o gr. ao<br />

Semita (hebr. oarequet, brilhar) ; no prácrito<br />

maragada-, sánscr. marak(a)tam.<br />

ESMERAR — Do lat. '-exmerare, purificar,<br />

<strong>de</strong> meru, puro (M. Lübke, REWj 3024,<br />

Diez, Dic, 398). A. Coelho, que no Dicionário<br />

:dá reste ;étimo, no Suplemento diz que Baist o<br />

'<br />

íliga ao ;i smyris, esmeril. Nunes, Gram.<br />

Hist. Port., 121, e G. Viana, Ortografía Nacional,<br />

. aceitara a origem latina. Esp. esmerar,<br />

it. smerare (pulir), fr. ant. esmerer.<br />

ESMERIL — Do medio gr. smerís (da ilha<br />

<strong>de</strong> Naxos, v. M. Lübke, Gram., I, 30, REW,<br />

8044, Diez, Gram., I, 54, Dic, 296), substancia<br />

encontrada nos ealcários e dolomias daquela<br />

ilha. Provavelmente atravós do it. smerigho<br />

ou, segundo Rebelo Goncalves, A.L.P., X, 323,<br />

do esp. esmeril. No gr. clássico o vocábulo é<br />

smyris.<br />

ESMERILHÁO — - Do ant. alto al. smerl<br />

(M. Lübke, REW, 8043). Cortesáo rejeitou o<br />

étimo <strong>de</strong> Fr. D. Vieira, para aceitar *minllu,<br />

por Constancio e seguido por Lacerda,<br />

ou "smiritulone (don<strong>de</strong> smirit'lone) ;<br />

manda ver<br />

smerintliü na Prosodia <strong>de</strong> B. Pereira.<br />

BSMERILHAR — De esmeril (A. Coelho)<br />

parece antes <strong>de</strong> esmerar (ver com esmero)<br />

ESMILACEA — Do gr. smilax, smílakos,<br />

legacao ou trepa<strong>de</strong>ira, pelo lat. smilace, e sufixo<br />

ea.<br />

.<br />

ESM1RNIO — Do gr. smyrnion .pelo lat.<br />

smyrniu.<br />

ESMITJCAR — Do lat. "-exminutiare (C.<br />

Michaelis <strong>de</strong> Vasconcelos, RL, III, 174). A. Coelho<br />

tira do pref. es e minea.<br />

ESMO — De esmar. ,<br />

ESMOCAR — Do pref. es, moca e '<strong>de</strong>sin.<br />

ar. M. Lübke, REW, 5706, pren<strong>de</strong> ao lat. "mucedre,<br />

';<br />

assoar.<br />

ESMOLA — Do gr. eleemosyne, pieda<strong>de</strong>,<br />

compaixáo (neologismo cristáo), pelo lat. eleemosyna.<br />

Esp. limosna, it. limosina, fr. aumóne.<br />

G. Viana, Apost., I, 409, assim estabelece<br />

a serie <strong>de</strong> transtormacóes : elemosna, etmosna<br />

(almosna no Livro <strong>de</strong> Alexandre), esmolna,<br />

esmonla (cfr. monleíro, moleiro). Cornu,<br />

Port. Spr., § 244, cita esmolna na Regra<strong>de</strong> S.<br />

Rento. Cortesáo dá: Dixerunt que, por esta esmolna...<br />

(Inquisitiones, p. 380). Algua cousa<br />

offerecer quiserem in ao moesteyro<br />

.<br />

(Inéditos <strong>de</strong> Alcobaca, I, p. 279). Nunes, Gram.<br />

Hist; Port., 131, apresenta a forma hipotética<br />

"esmolina. V. C. Michaelis, RL, XXVIII, 24.<br />

v<br />

'<br />

— De esmoleiro. A. Coelho tira<br />

<strong>de</strong> estrióla e suf. er, <strong>de</strong> ario. Cortesáo ve<br />

influencia do fr. aumonier e manda confrontar<br />

clianceler.<br />

ESMONDAR — Do pref. es e mondar. O<br />

esp. tem enmondar, o prov. esmondar e o fr.<br />

émon<strong>de</strong>r, que M. Lübke, REW, 2865, tira do<br />

; lafc&emundare.<br />

ESMORECER — Do pref. es, mnrrer e suf.<br />

ecer. A. Coelho dá um "morecer por «morrecer.<br />

ESMORRACAR -— Do pref. es, *morraca„<br />

dé morrao e <strong>de</strong>sin. ar.<br />

— O mesmo que <strong>de</strong>snocar, <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>slocar, talvez com influécia <strong>de</strong> nó (Figueiredo)<br />

.<br />

ESNOGA — Transformacáo <strong>de</strong> sinagoga,<br />

através <strong>de</strong> urna forma hipotética esnaoga<br />

(G. Viana, Apost., I, 410, Cornu, Port. Sl>r.,<br />

§ 262) .<br />

O vocábulo ainda é o usado pelos ju<strong>de</strong>us<br />

<strong>de</strong> Lisboa, segundo Figueiredo.<br />

ESOCES — Do lat. esoces.<br />

BSODESME — Do gr. éso, <strong>de</strong>ntro, e dérma,<br />

pele.<br />

ESÓFAGO — Do gr. oisophágos, o que conduz<br />

a comida; é um canal que vai da farin-<br />

°"G ÍLO 6StÓH1£l<br />

BSOFAGOMÁLACIA cr'0<br />

— Do gr. oisophágos,<br />

esófago, e malakía, amolecimento.<br />

ESOFAGORRAGIA — Do gr. oisophágos,<br />

esófago, rhag, raiz <strong>de</strong> rhégnymi, romper, e<br />

suf. ia.<br />

ESOFAGOSCOPIA — Do gr. oisophágos,<br />

esófago, skop, raiz <strong>de</strong> skóneo, olhar e suf ia<br />

BSOFAGOSTOMIA — *<br />

Do gr. oisophágos,<br />

esófago, stóma, boca, e suf. iaJ .<br />

ESOFAGOTOMIA — <strong>Da</strong> gr. oisophágos,<br />

esófago, tom, raiz alterada <strong>de</strong> témno, cortar, e<br />

SUf. «Cí.<br />

ESOTÉRICO — Do gr. esoterikós, peculiar<br />

aos <strong>de</strong> <strong>de</strong>ntro (éso), aos íntimos, os que Pitágoras<br />

recebia em sua habitacáo como um<br />

dos fiéis (Schuré, Les grands iniiiés, pg. 325).<br />

ESPACO — Do lat. spatiu; esp. espacio, it.<br />

spozio, fr. espace.<br />

ESPADA — Do gr. spáthe, espada <strong>de</strong> lamina<br />

alargada na ponta, pelo lat. spatha, espada<br />

(diferente do gladius) ; esp. espada, it.<br />

spada, fr. ,épée.<br />

-<br />

ESPADACHIM — Do it. spadaccino. Pidal<br />

e a Aca<strong>de</strong>mia Espanhola reeonhecem a mesm'a<br />

origem para o esp. espadachín (Gram. Hist.<br />

Esp., § 4). Larousse, Stappers, Brachet assim<br />

proce<strong>de</strong>m quanto ao fr. spadassin. Os esgrimistas<br />

italianos foram célebres no século XVI.<br />

ESPADAÑA — De espada (A. Coelho). E'<br />

o nome <strong>de</strong> urna planta cuja fólha semelha<br />

a fólha da espada (A. Coelho). Segundo ésto<br />

autor é urna irí<strong>de</strong>a, a Iris xyphium. Significa<br />

também jacto <strong>de</strong> líquido que semelha urna fólha<br />

<strong>de</strong> espada (A. Coelho). Esp. espadaña:<br />

Confronte-se o fr. gla'ieul do lat. gladiolu, es-<br />

<strong>Da</strong>da pequeña. Toro y Gómez traduz o esp.<br />

espadaña por masse d'eau, planta aquática da<br />

familia das tifáceas. Cortesáo tira do esp. o<br />

port.<br />

ESPADARTE — De espada' e suf. arte (A.<br />

Coelho) ;<br />

com seus <strong>de</strong>ntes agudissimos<br />

é um seláquio que dilacera a baleia<br />

ESPÁDELA — Do lat. "spathella, por spathula<br />

(A. Coelho, Leite <strong>de</strong> Vasconcelos, Licoes<br />

<strong>de</strong> Filología portuguesa, 403) ; v. Anel,<br />

ESPADICE — Do gr. spádix, ramo <strong>de</strong> árvo-<br />

.<br />

re, fólha <strong>de</strong> palmeira pelo lat. spadice.<br />

;<br />

ESPADICIFLORO — Do lat. spadice, espádice,<br />

<strong>de</strong> origem grega, e flore, flor.<br />

ESPADILHA — Do esp. espadilla (cfr. o<br />

suf.); v. G. Viana, Apost., I, 410.<br />

ESPADUA — Do lat. spathula, omoplata,<br />

dim. <strong>de</strong> spatha, <strong>de</strong> origem grega, coísa chata<br />

e larga; esp. espalda, it. spalla, fr. ant. espale,<br />

mod. épaule. V. M. J-nibke, Introducao, §<br />

19. V. Espalda.<br />

ESPAGÍRIA — Do gr. spáo, arrancar, ageíro,<br />

reunir, e suf. ia,; analisa e sintetiza os<br />

.<br />

corpos. Palavra usada por Paracelso e talvez<br />

forjada por ele (A. Coelho).<br />

ESPAIRECER — De pairar (A. Coelho).<br />

O espirito <strong>de</strong> quem espairece, como que paira<br />

sobre as ocupacóes habituáis, sobre as tristezas.<br />

ESPALDA — Do lat. spaHita, forma metatética<br />

<strong>de</strong> spathula, omoplata, dim. <strong>de</strong> spatha,<br />

<strong>de</strong> origem grega,. coisa larga e chata; esp.<br />

espalda, it. spalla, fr. ant. espale, mod. épaule.<br />

V. Espddua. V. G. Viana, Apost., I, 411, M.<br />

Lübke, Introducao, § 19. .<br />

ESPALDEIRAR — De espalda, ombros, eos-'<br />

tas; nada tem com espada (G. Viana, Apost.,<br />

I, 411).<br />

ESPALHAR — A. Coelho, dando-lhe como<br />

significado primordial limpar <strong>de</strong> palha o trigo,<br />

tira do pref. es e palha. Figueiredo apresenta<br />

como étimo um lat. dispalare, fonéticamente<br />

inadmissivel (Otoniel Motta, O meu<br />

idioma, 229)<br />

ESPALTO — Do al. Spalt.<br />

BSPANAR — O sentido é sacudir o pó,<br />

mas como para isso po<strong>de</strong>mos servir-nos <strong>de</strong> um<br />

instrumento <strong>de</strong> penas, o espanador, ou <strong>de</strong> um<br />

paño, A. Coelho -hesita entre a <strong>de</strong>rivacáo <strong>de</strong>

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!