isahluko 1 - UKZN ResearchSpace - University of KwaZulu-Natal

ukukhuluma afana namabizo athile, izenzo, izinto eziphathekayo kanye nezinto nje eye
izibone zenzeka (Piaget & Inhelder, 1969; Block & Israel, 2005). Ngamanye amazwi,
lapho othisha besebenzisa ulimi ngendlela abalusebenzisa ngayo lapho befundisa
ukufunda, lokhu kusho ukuthi bafundisa izingane ukuthi zenze okwenziwa yibo.
Ngikusho lokhu ngoba uma izingane zibukela kubo indlela ulimi olunukubezwa ngayo
lapho othisha befundisa ukufunda okubhaliwe, lokhu nazo zingakubukela, zikwenze
njengoba yinto eziyibukayo, eziphila kuyo, eyenzeka phambi kwazo. Ngakho-ke, uma
othisha nomphakathi bebhebhezela umoya wokwenyanya ulimi lwesiZulu, lokhu
kungalimaza izingane, zihluleke ukuqonda imibhalo ngendlela okufanele ukuba ngabe
ziyiqonda ngayo.
Nakuba bonke othisha bekhombisa ukuzenyeza ngolimi lwesiZulu, bacheme nesiNgisi,
kodwa uthisha uNtombifuthi wakhombisa ngokwedlulele ukuthi isiZulu akasithandi,
uthanda isiNgisi kunaso. Lokhu kwabonakala nangendaba ayikhethayo efundisa izingane
ukufunda okubhaliwe, kanye namazwi aphawula ngawo ngesikhathi efundisa le ndaba,
njengoba ngivezile esahlukweni sesikhombisa. Le ndaba yayincoma ubumqoka bokwazi
isiNgisi (Bheka iseleko se-15, ekhasini lama-381 ohlwini lezeleko ngemuva). Kusobala
ukuthi ukukhetha le ndaba wakwenza ukuze agqugquzele izingane ukuthi zicheme nolimi
lwesiNgisi kunokuba zithande ulimi lwazo lwesiZulu.
Ngakho-ke kuyacaca ukuthi njengoba othisha besebenzisa isiNgisi lapho befundisa
ukufunda okubhaliwe olimini lwesiZulu, abanayo inhloso yokwenza izingane ukuba
zifunde ngokuzigqaja ngolimi lwazo lwesiZulu, zisibone sibalulekile kunanoma yiluphi
olunye ulimi olukhona eNingizimu Afrika. Kulapho kuvela khona umonakalo olimini,
uma abasebenzisi balo ulimi uqobo, benesandla ekululimazeni. Lokhu kusho
ukushabalala kolimi lwesiZulu sempela esingaxutshwe nalulimi, ngamanye amazwi,
esimsulwa.
Kunezinkonondo eziningi ngabamaphephandaba nomabonwakude, kanye neminye
imithombo yezindaba, ngokujivaza ulimi lwesiZulu. Kodwa le mithombo nakuba
inesandla ekulimazeni ulimi lwesiZulu, izikole nazo zingeke zashiywa ngaphandle ngoba
294