isahluko 1 - UKZN ResearchSpace - University of KwaZulu-Natal

nazo zineqhaza ezilibambile ekugqugquzeleni ukufohla kwesiNgisi lapho kufundiswa
isiZulu. Okuyisimanga ukuthi othisha abangamaNgisi abafundisa izingane zamaNgisi
isiNgisi, ngisho noma ngabe zikhona nezabantu abamnyama, okukhona kuzo namaZulu,
abahlanganisi ulimi lwesiNgisi nolwesiZulu lapho befundisa ukufunda okubhaliwe
olimini lwesiNgisi. IsiNgisi yisiNgisi nje kwaphela. Ngamanye amazwi kubona isiNgisi
asiyona ‘inkinga’. Umbuzo ukuthi kungani pho isiZulu ‘siyinkinga’ uma sisetshenziswa
ngaphandle kokuxutshwa nesiNgisi, sibe sisetshenziswa ngabalukhulumayo lolu limi
futhi bebe befundisa izingane ezilukhulumayo? Impendulo yikho ukuthi othisha
bachizela ulimi lwabo, bacheme nesiNgisi. Yingakho- nje kuthi nalapho befundisa
ukufunda okubhaliwe olimini lwesiZulu lwasekhaya, singasali isiNgisi.
Lokhu kuveza isithombe sokuthi eminyakeni eminingi ezayo kuzohamba kuhambe
lulimale ulimi lwesiZulu, kudlondlobale ulimi oluyinhlanganisela yolimi lwesiZulu
nesiNgisi noma kugqame sona isiNgisi ngenxa yokuthi isizukulwane esizayo siyophila lo
monakalo usuhambe ibanga elide uma uvunyelwa nangothisha ezikoleni. Lokhu yinto
eseyake yenzeka nakwamanye amazwe afana noMelika, Australia, ne-New Zealand,
lapho ezinye izilimi zazijivazwa ngokuxutshwa nezinye ezigqamile futhi ezinesithunzi
kunezinye, okuholela ekutheni lezo zilimi zize zife (Ndimande-Hlongwa, 2009, p. 64).
Lokhu kuchema nolimi olugqamile kuhambisana namathuba omsebenzi nesimo
sezomnotho, njengoba uNdimande-Hlongwa echaza (p. 64). Umbuzo usekutheni, ubani
okufanele azabalazele ukuthuthuka kwalolu limi lapho othisha, izibani zezwe, bengayilwi
le mpi yokungcwaba ulimi lwesiZulu luphila?
Lokhu okwenziwa ngothisha okukhombisa ukuzenyeza ngolimi lwesiZulu yinto ekhona
nasemphakathini, lapho umuntu ekhuluma isiZulu esingaxutshiwe nesiNgisi.
Emphakathini umuntu ongasazi isiNgisi ubukeka eliqaba noma angafundile, noma
enolwazi oluncane. Yingakho nothisha ukuze kubonakale ukuthi akasilo ‘iqaba’,
akakhulumi isiZulu phaqa, lokhu abathi yisiZulu ‘esiqinile’ noma isiZulu ‘esiqotho’,
usebenzisa isiNgisi lapho ekhuluma nezingane. Lokhu kwakubonakala kubo bonke
othisha ngesikhathi sezingxoxo nangesikhathi umcwaningi ebabuka befundisa
emakilasini ukuthi isiNgisi yiyigugu kakhulu. Isibonelo, uthisha uZandile ngesikhathi
295