Isis ontsluierd - Blavatsky - 2. Religie

220 ISIS ONTSLUIERD
(189)
In zijn [Clemens’] ogen was Basilides geen ketter, d.w.z. een vernieuwer
wat betreft de leringen van de christelijke kerk, maar slechts
een theosofische filosoof die probeerde oude waarheden in nieuwe vormen
uit te drukken, en ze misschien wilde combineren met het nieuwe
geloof waarvan hij de waarheid kon erkennen zonder het oude nood -
zakelijkerwijs te verwerpen; precies zoals het geval is met de geleerde
hindoes van onze tijd. 1
Met Irenaeus en Tertullianus 2 is het anders gesteld. De belangrijkste
werken van laatstgenoemde tegen de ketters, werden geschreven na zijn
afscheiding van de katholieke kerk, toen hij zich rekende tot de vurige volgelingen
van Montanus; ze staan vol onjuistheden en bekrompen vooroordelen.
3 Hij overdreef elke gnostische opvatting zozeer dat ze een enorme
dwaasheid werd, en zijn argumenten zijn niet gebaseerd op strikt logische
redenering, maar op de blinde koppigheid van een fanatieke sektariër. Bij
het bespreken van Basilides – de ‘vrome, goddelijke, theosofische filosoof’,
zoals Clemens van Alexandrië hem zag – roept Tertullianus uit:
Daarna maakte Basilides, de ketter, zich los. 4 Hij beweerde dat er
een hoogste God is, Abraxas genaamd, door wie het denkvermogen werd
geschapen, dat de Grieken nous noemen. Daaruit emaneerde het woord;
uit het woord, de voorzienigheid; uit de voorzienigheid, deugd en wijsheid;
uit deze twee werden op hun beurt overheden, machten 5 en enge-
1
The Gnostics and Their Remains, blz. 78; 2de ed., blz. 258.
2
Sommigen zijn van mening dat hij bisschop van Rome, anderen van Carthago
was.
3
Zijn polemische werk dat tegen de zogenaamde orthodoxe kerk – de katho lieke
– is gericht, is ondanks zijn scherpe en gewoonlijk hekelende stijl veel redelijker als
men bedenkt dat over de ‘Grote Afrikaan’ wordt gezegd dat hij uit de roomse kerk is
verbannen. Als we St. Hiëronymus willen geloven, hebben alleen de jaloezie en de
onverdiende lasteringen van de vroege roomse geestelijkheid Tertullianus gedwongen
om de katholieke kerk af te zweren en montanist te worden. Wanneer echter de
onbeperkte bewondering en waardering van St. Cyprianus, die Tertullianus ‘de
meester’ noemt, verdiend waren, dan zouden we minder onjuistheden en heidendom
in de roomse kerk zien. De uitdrukking van Vincentius van Lerius ‘dat elk woord van
Tertullianus een uitspraak, en elke uitspraak een overwinning op een fout was’,
schijnt niet erg gelukkig wanneer we denken aan de eerbied die de roomse kerk aan
Tertullianus heeft betoond, ondanks zijn gedeeltelijke afvalligheid, en aan de fouten
die eerstgenoemde volhoudt, en die ze zelfs als onfeilbare dogma’s aan de wereld
heeft opgelegd.
4
Werden de denkbeelden van de Frygische bisschop Montanus door de roomse
kerk niet ook als KETTERIJ beschouwd? Het is opmerkelijk te zien hoe gemakkelijk
het Vaticaan het schelden van de ene ketter Tertullianus tegen een andere ketter
Basilides aanmoedigt, wanneer dat schelden toevallig haar eigen doel dient.
5
Spreekt Paulus zelf niet over ‘overheden en machten in de hemelsferen’