Isis ontsluierd - Blavatsky - 2. Religie

VROEGCHRISTELIJKE KETTERIJEN EN GEHEIME GENOOTSCHAPPEN 401
Judea, en zelfs onder dapperder volkeren dan de joden – de Romeinen en
de Grieken – waar iedereen min of meer aan het leven hechtte, en de meeste
mensen er wanhopig voor zouden hebben gestreden, liet het tragische
einde van de grote hervormer natuurlijk een diepe indruk achter. Zelfs de
namen van kleinere helden zoals Mucius Scaevola, Horatius Cocles, de
moeder van de Gracchen en andere, zijn overgeleverd aan het nageslacht;
en in onze schooltijd, en ook in ons latere leven, hebben de verhalen over
hen onze sympathie en eerbiedige bewondering gewekt. Maar zullen we
ooit de minachtende glimlach vergeten van enkele hindoes in Benares,
toen een Engelse dame, de vrouw van een predikant, hun probeerde te
imponeren met het grote offer dat Jezus bracht door zijn leven voor ons op
te geven? Toen drong voor het eerst tot ons door hoezeer het pathos van
het grote drama van de Calvarieberg in verband stond met latere gebeurtenissen
bij het stichten van het christendom. Zelfs de verbeeldingsvolle
Renan werd door dit gevoel ertoe gebracht in het laatste hoofdstuk van zijn
La vie de Jésus enkele bladzijden te schrijven van buitengewone en meelevende
schoonheid. 1
Apollonius, een tijdgenoot van Jezus van Nazareth, was evenals hij een
enthousiaste stichter van een nieuwe spirituele school. Hij was misschien
minder metafysisch en meer praktisch dan Jezus, minder teder en volmaakt
van aard, maar niettemin doordrong hij de mensen van dezelfde essentie
van spiritualiteit en van dezelfde hoge ethische waarheden. Zijn grote fout
(341)
1
Das Leben Jesu door Strauss, dat Renan ‘un livre commode, exact, spirituel et
consciencieux’ (een praktisch, nauwkeurig, geestig en betrouwbaar boek) noemt, is,
hoe grof en iconoclastisch het ook is, niettemin in veel opzichten te verkiezen boven
het La vie de Jésus van de Franse schrijver. Terwijl we de intrinsieke, historische
waarde van de twee boeken, waarmee we niets te maken hebben, in het midden laten,
wijzen we nu alleen op Renans verwrongen schets van Jezus. We kunnen niet begrijpen
wat Renan tot zo’n onjuiste karakterbeschrijving bracht. Maar weinig mensen
die, hoewel ze de goddelijkheid van de nazareense profeet verwerpen, toch geloven
dat hij geen mythe is, kunnen het boek lezen zonder zich ongemakkelijk te voelen
bij en zelfs boos te worden over zo’n psychologische verminking. Hij maakt van
Jezus een soort sentimentele sukkel, een theatrale, onnozele hals, die ingenomen is
met zijn eigen dichterlijke uitweidingen en redevoeringen, zich door iedereen wil
laten aanbidden, en ten slotte gevangen raakt in de strikken van zijn vijanden. Zo was
hij niet – Jezus, de joodse filantroop, de adept en mysticus van een school die nu
door de christenen en de kerk vergeten is, indien ze die al ooit heeft gekend; de held
die de voorkeur eraan gaf zelfs zijn leven te wagen boven het achterhouden van
enkele waarheden die volgens hem de mensheid ten goede zouden komen. We geven
de voorkeur aan Strauss die hem openlijk een oplichter en bedrieger noemt, en zo nu
en dan zelfs zijn hele bestaan in twijfel trekt, maar die hem tenminste die belache -
lijke zweem van sentimentaliteit bespaart, waarmee Renan hem afschildert.