Van Monarchie tot Anarchie

Van Monarchie tot Anarchie
Iemand liet zich uit: “Christus is opnieuw in de handen van Kajafas en Pilatus gevallen.” De
Roomsen werden al heftiger. Een dweepziek papist verklaarde: “De Turken zijn beter dan
de Lutheranen; want de Turken houden vastendagen, en de Luthersen schenden ze. Als we
moesten kiezen tussen Gods Heilige Schriften en de oude dwalingen van de kerk, we
zouden de eerste verwerpen.” Melanchton sprak: “Dageliks in de volle vergadering werpt
Faber ons, evangeliesgezinden, een nieuwe steen in het aangezicht.”
Godsdienstvrijheid was bij de wet bepaald geworden, en de evangeliese Staten waren
vast besloten, zich tegen de verkorting van hun recht te verzetten. Luther, die nog onder de
ban was door het edikt van Worms over hem uitgesproken, mocht niet te Spiers
tegenwoordig zijn; maar zijn plaats werd gevuld door zijn medearbeiders en de vorsten, die
God had opgewekt om Zijn zaak in deze moeilikheid te verdedigen. De edele Frederik van
Saksen, Luthers vroegere beschermheer, was door de dood weggenomen; maar hertog Johan,
zijn broeder en opvolger, had de Hervorming met blijdschap welkom geheten; en, schoon
vredesgezind, legde hij grote ijver en moed aan de dag, waar het de belangen van het geloof
gold.
De priesters eisten, dat de staten, welke de Hervorming hadden aangenomen, zich
onvoorwaardelik aan het Roomse gezag zouden onderwerpen. De hervormers aan de andere
kant eisten voor zich de vrijheid, die tevoren geschonken was. Ze konden er niet in
toestemmen, dat Rome de staten, welke met zoveel blijdschap het woord Gods ontvangen
hadden, weder onder zijn heerschappij zou terugkrijgen. Om tot een schikking te geraken,
werd er eindelik voorgesteld dat, waar de Hervorming nog geen beslag gekregen had, het
edikt van Worms krachtdadig zou worden doorgezet; en dat er “in die, in welke het volk
ervan afgegaan was, en er niet aan kon gehoorzamen zonder gevaar van opstand, ten minste
geen nieuwe hervormingen zouden ingevoerd worden; dat er niet gepredikt zou worden over
twistpunten; dat het vieren van de mis niet zou worden tegengegaan, en dat het aan geen
Rooms Katholiek zou vrijstaan, de leer van Luther te omhelzen.” De Rijksdag stelde deze
maatregel vast, tot groot genoegen van de Roomse priesters en prelaten.
Indien dit edikt werd doorgevoerd, “kon de Hervorming zich niet uitbreiden, waar hij
nog niet doorgedrongen was, noch ook op een hechte grondslag geplaatst worden, . . . waar
hij reeds bestond.” Vrijheid van spreken zou verboden zijn. Bekeringen zouden niet
toegelaten worden. En van de vrienden van de Hervorming werd geëist, dat ze zich onmiddellik
aan die beperkingen en verbodsbepalingen zouden onderwerpen. De hoop van de
wereld scheen bijna uitgeblust. “Het opnieuw instellen van de Roomse
priesterheerschappij . . . zou onvermijdelik een herleving van de oude misbruiken ten
gevolge hebben;” en er zou allicht een gelegenheid kunnen gevonden worden om “een werk
algeheel te vernietigen, dat reeds zo ruw geschokt” was door dweperij en verdeeldheden.
Toen de evangeliese partij samenkwam om te beraadslagen, zag de een de ander in
stomme verbazing aan. De vraag hing op aller lippen: “Wat zullen we doen?” Belangrijke
136