Van Monarchie tot Anarchie

Van Monarchie tot Anarchie
verstand van zijn volk gesterkt en hun geweten bestuurd had, welk een heerlikheid zou
Frankrijk heden omgeven! Welk een groot, voorspoedig, en gelukkig land — een voorbeeld
voor de volkeren — zou het zijn!
“Maar blinde en onverbiddelike dweperij verdreef van zijn bodem iedere leraar der
deugd, iedere kampvechter voor orde, iedere welmenende verdediger van de troon; tot de
mannen, die hun land een ‘naam en roem’ op aarde gemaakt zouden hebben, werd gezegd:
Kiest wat ge hebben wilt, de brandstapel of verbanning. Eindelik was de ondergang van de
staat voltooid; er was geen geweten meer om wreed te vervolgen; geen godsdienst meer om
naar de brandstapel te slepen; geen vaderlandsliefde meer om verbannen te worden.” En de
Revolutie, met al zijn verschrikkingen, was het noodlottig gevolg.
“Met de vlucht van de Hugenoten kwam er een algemene achteruitgang over Frankrijk.
Bloeiende fabrieksteden be-gonnen te kwijnen; vruchtbare distrikten vervielen weder tot
hun natuurlike woestheid; verstandelike dofheid en zedelik verval volgden op een tijdperk
van ongekende vooruitgang. Parijs werd één groot armehuis, en het aantal behoeftigen, die
bij het uitbreken van de Revolutie van de hand van de koning ondersteuning ontvingen,
wordt op twee honderd duizend geschat. Alleen de Jezuïeten waren voorspoedig in liet
kwijnende land, en beheersten met schrikkelike tirannie kerken en scholen, gevangenissen
en galeien.”
Het evangelie zou aan Frankrijk de oplossing van die politieke en sociale vraagstukken
gegeven hebben, welke de bekwaamheid van zijn geesteliken, van zijn koning en van zijn
wetgevers niet geven kon, en die het volk eindelik in regeringloosheid en ondergang stortten.
Maar onder de heerschappij van Rome had het volk de gezegende lessen van de Heiland
over zelfopoffering en onzelfzuchtige liefde verloren. Ze waren van het beoefenen van
zelfverloochening voor het welzijn van anderen afgebracht. De rijken waren niet bestraft
voor hun onderdrukking van de armen; de armen zagen geen uitkomst voor hun slavernij en
ontaarding. De zelfzucht van de gegoeden en machtigen werd meer en meer openbaar en
drukkend. Eeuwen acfitereen vond de schraapzucht en zedeloosheid van de edelman
voldoening in gewelddadige afpersing van de boer. De rijken verongelijkten de armen, en de
armen haatten de rijken.
In vele provincieën behoorden de landgoederen aan de edelen, en waren de arbeidende
klassen slechts huurders; ze hingen van de genade van hun heren af, en werden gedwongen,
zich aan hun zware eisen te onderwerpen. De last van het ondersteunen van kerk en staat
rustte op de middel- en lagere klassen, welke zwaar belast werden door de burgerlike
overheden en de geestelikheid. “Het welbehagen van de edelen werd als hoogste wet geacht;
de boeren en landbewoners konden verhongeren, zonder dat het hun verdrukkers
aanging. . . . Het volk moest bij alles het uitsluitend belang van hun heer in overweging
nemen. Het leven van de landbouwers was een leven van onophoudelik zwoegen en ellende
zonder verlichting; hun klachten, indien zij ooit durfden klagen, werden met onbeschaamde
193