Van Monarchie tot Anarchie

Van Monarchie tot Anarchie
Hoofdstuk 13 — In de Nederlanden en Skandinavië
In de Nederlanden ontmoette de pauselike tirannie al zeer vroeg besliste tegenstand.
Zeven honderd jaren reeds v——r Luthers tijd werd de Roomse opperpriester door twee
bisschoppen, die naar Rome afgezonden waren, en daar hot ware karakter van de “heilige
stoel’ ontdekt hadden, aldus onbevreesd beschuldigd: “God heeft Zijn koningin on bruid, de
kerk, een edele en eeuwigdurende voorziening voor haar gezin gemaakt, en haar een
bruidschat gegeven, die verwelken noch vergaan kan, benevens een eeuwige kroon en
septer; . . . al welke weldadigheden gij, als een dief, haar ontrooft. Gij hebt voor uzelf een
opgericht beeld gemaakt in de tempel Gods; in plaats van een herder, zijt ge voor de
schapen een wolf geworden; . . . gij wilt ons doen geloven, dat ge de opperste bisschop zijt;
ge zijt veel meer een tiran gelijk. . . . Gij, die een dienstknecht der dienstknechten behoorde
te zijn, gelijk ge uzelf noemt, gij streeft ernaar een heer der heren te worden. . . . Gij brengt
de geboden Gods in verachting. ... De Heilige Geest is de bouwmeester van alle kerken,
zover het aardrijk strekt. ...
De stad van onze God, waarvan wij burgers zijn, reikt tot alle delen van de hemel, en is
groter dan de stad, die de heilige profeten Babylon noemen, welke voorgeeft goddelik te zijn,
zich gelijk stelt met de hemelse, er roem op draagt, dat zijn wijsheid onsterfelik is, en
bovendien, hoewel zonder reden, dat hij nimmer gedwaald heeft, noch ook dwalen kan.”
Anderen stonden eeuw na eeuw op om dit protest te herhalen. En die leraars van de vroegere
tijden, welke verschillende landen doorkruisten,en,onder verschillende namen bekend,het
karakter van de Waldenziese zendelingen droegen, en de kennis van het evangelie overal
verspreidden, drongen ook de Nederlanden binnen. Hun leer verbreidde zich snel. Ze
vertaalden de Waldenziese bijbel op rijm in de Hollandse taal. “Daarin,” zeiden ze, “is een
groot voordeel gelegen; geen grappen, geen fabelen, geen ijdele woordspelingen, geen
bedrog, niets dan woorden der waarheid; is er wel is waar hier en daar een harde korst was,
maar het merg en de zoetigheid van wat goed en heilig is. valk zelfs daaronder gemak- kelik
te ontdekken.” Alzo schreven de vrienden van het oude geloof in de twaalfde eeuw.
Nu begonnen de Roomse vervolgingen; doch te midden van brandstapels en martelingen
groeide het aantal van de gelovigen steeds aan, die standvastig verklaarden, dat de Bijbel
alleen onfeilbaar gezag heeft in godsdienstzaken, en dat “niemand behoort gedwongen te
worden om te geloven, maar door de prediking moet worden gewonnen.” Luthers leer vond
toebereide aarde in de Nederlanden,en ernstige en getrouwe mannen deden zich op om het
evangelie te verkondigen. Uit een van de provincieën van Holland kwam Menno Simons.
Rooms Katholiek opgevoed, en tot priester geordend, wist hij niets van de Bijbel en wilde
hem niet lezen, uit vrees van tot ketterij te vervallen. Toen twijfel zich aan zijn geest
opdrong over de leer van de trans-substantiatie, beschouwde hij het als een verleiding van
de Satan, en trachtte er zich door gebed en belijdenis van los te maken, doch tevergeefs.
Daarna beproefde hij door aan uitspattingen deel te nemen de beschuldigende stem van zijn
164