Van Monarchie tot Anarchie

Van Monarchie tot Anarchie
zaken stonden voor de wereld op het spel. “Moeten de hoofden van de Hervorming zich
onderwerpen, en het edikt aan-vaarden?” Hoe gemakkelik hadden de hervormers in deze
krisis, die inderdaad van verbazend gewicht was, door redenering een verkeerde weg
kunnen inslaan! Hoeveel prijzens-waardige voorwendselen en goede redenen hadden ze
kunnen vinden voor hun onderwerping! Vrijheid van godsdienst was aan de Lutherse
vorsten gewaarborgd. Datzelfde voorrecht was aan al hun onderdanen beloofd, welke,
voordat de maatregel wet geworden was, de hervormde inzichten hadden omhelsd.
Behoorde dit hen niet tevreden te stellen? Hoeveel gevaar zou door onderwerping vermeden
worden! Aan wat onbekende kansen en strijd zou verzet hen blootstellen! Wie wist, welke
schone gelegenheden de toekomst met zich brengen zou! Laat ons vrede maken; laat ons de
olijftak aangrijpen, die Rome ons toesteekt, en de wonden van Duitschland helen. Met
dergelijke beweringen hadden de hervormers zich kunnen rechtvaardigen over het inslaan
van een weg, die binnen korte tijd uitgelopen zou zijn op de vernietiging van hun zaak.
“Gelukkig hielden ze het oog op het beginsel, waarop deze overeenkomst gegrond was,
en handelden in het geloof. Wat was dat beginsel? Het was Rome’s recht om het geweten te
dwingen, en vrij onderzoek te verbieden. Maar zouden zij- zelven en hun Protestantse
onderdanen geen godsdienstvrijheid genieten?—Ja, maar als een gunst, die bij de gemaakte
overeenkomst speciaal was toegestaan, doch niet als recht. Wat allen betrof, die buiten die
overeenkomst stonden, bleef het grote beginsel van gezag van kracht; het geweten was van
de rechtbank weggewezen. Rome was de onfeilbare rechter, en moest gehoorzaamd worden.
Het aannemen van de voorgestelde schikking zou inderdaad een toestemmen geweest zijn,
dat godsdienstvrijheid tot het hervormde Saksen zou beperkt worden; en dat, wat het overige
van de Christenheid aanging, vrij onderzoek en belijdenis van het hervormde geloof
misdaden waren, en met gevangenis en brandstapel behoorden gestraft te worden. Konden
ze erin toestemmen, dat godsdienstvrijheid plaatselik gemaakt werd, dat er verkondigd zou
worden, dat de Hervorming zijn laatste bekeerling had gemaakt, en zijn verste grens had
bereikt, en dat, waar ook Rome op dat uur de septer zwaaide, zijn gezag voor altoos
gevestigd moest blijven? Konden de hervormers gepleit hebben, dat ze onschuldig waren
aan het bloed van die honderden en duizenden, die krachtens deze overeenkomst hun leven
in pauselike landen zouden moeten laten ? Dat zou in die beslissende stonde de zaak van het
evangelie en de vrijheid van de Christenheid verraden geweest zijn.” Liever wilden ze
“alles, zelfs hun grondgebied, hun staten, hun kronen en hun eigen leven ten offer brengen.”
“Laat ons dit dekreet verwerpen,” zeiden de vorsten. “In gewetenszaken heeft de
meerderheid geen macht.” De afge- vaardigen verklaarden: “We zijn aan het dekreet van
1526 de vrede verschuldigd, die het rijk geniet, de op zijde zetting ervan zou Duitschland
met moeite en verdeeldheden vervullen. De Rijksdag heeft geen macht, meer te doen dan
godsdienstvrijheid te verlengen, totdat er een koncilie bijeenkomt.” Het is de plicht van de
staat, de vrijheid van het geweten te beschermen, en daarmede eindigt zijn gezag in
godsdienst- zaken. Iedere aardse regering, welke godsdienstige verrichtingen poogt te
137