LEWE NA APARTHEID: LIDMATE SE NARRATIEWE VANUIT 'N ...

Hoofstuk 2: Die oorsprong van die apartheidsverhaal
p117
Die aanvanklike aankondiging van verandering veroorsaak 'n toename in energie en
positiewe gevoelens. Anders as sommige sisteme wat eers slegter moet word voordat
dit beter kan word, is die effek van verandering eers 'n positiewe opwelling en daarna 'n
negatiewe tydperk voordat dit (hopelik) weer positief draai (Rendle 1998:111). 'n
Relevante voorbeeld van hierdie aanvanklike positiewe opwelling sou in die konteks
van hierdie navorsing kon wees die euforie oor die vrylating van Nelson Mandela en die
onverwagse goeie gesindheid tydens die eerste demokratiese verkiesing in Suid-Afrika
in 1994. Die Springbok rugbyspan se verowering van die Rugby Wêreldbeker in 1995
dra verder by tot hierdie euforie. Weldra maak hierdie aanvanklike euforie plek vir
ander, ook meer negatiewe, gevoelens.
Rendle (1998:114) kombineer sy sinusgolfmodel met Bridges (1991) se drie-fase
proses van verandering. Wanneer 'n vertikale lyn deur die onderste draaipunt van die
golf getrek word, word twee onderskeibare helftes sigbaar. Links van die lyn is die
afskeidneem-fase met al die negatiewe emosies wat gewoonlik daarmee saam gaan.
Dit sluit onder andere emosies in soos skok, rou, disoriëntasie, verlange na die “ou
dae”, skuld, aggressie en woede. Dit kan ook lei tot onttrekking aan ander mense en
afsydigheid ten opsigte van die proses van verandering.
Regs van die vertikale lyn lê die emosies van hoop. Hier is reeds 'n besluit geneem om
deel te neem aan die verandering. Nou kom kreatiewe probleem-oplossende gedrag na
vore. Die emosies is ook meer positief en hoopvol.
Onder, op die draaipunt van die kurwe, lê 'n kritiese area. Iewers in die proses van
verandering moet elkeen daarby betrokke, 'n doelbewuste keuse maak om óf deel te
wees van die verandering, óf om te onttrek uit die proses. In Frans [1-471] se woorde:
Dit voel net vir my dat ons by 'n punt moet kom… dat ons hierdie
goed moet afsluit en moet aangaan in die nuwe SA. Die keuse om eerder
te onttrek aan die verandering loop daarop uit dat 'n persoon byvoorbeeld sy werk
bedank as gevolg van die verandering in sy werksomstandighede. Isak [8-128] vertel
van mense met dekades se diens wat 'n skeidingspakket aanvaar, want hulle kon
net nie die druk en verandering aanvaar nie. Ander kies eerder om die
land te verlaat en hulle heil elders – gewoonlik in 'n sogenaamde ontwikkelde land – te
gaan soek. Nie almal se onttrekking is egter so dramaties soos om te bedank of te
emigreer nie. Sommige mense emigreer intern. Hulle maak hulleself los van die
buitewêreld en leef hoofsaaklik na binne. Dit is veral in hoofstuk vier waar hierdie