LEWE NA APARTHEID: LIDMATE SE NARRATIEWE VANUIT 'N ...

Bylaag 9: Opvolggesprek met Elsa en Frans
p567
221
222
223
224
225
226
227
228
229
230
231
232
233
234
235
236
237
238
239
240
241
242
243
244
245
246
247
248
249
250
251
252
253
254
255
256
257
ding wat ek ook vind hier, maar ek glo dit is nie net hier nie, dit is dalk omdat ons nader
is aan die grondvlak is – dat dit kan dalk ook onder dieselfde opskrif deurgaan as
rassisme – is dat die mense wat mense in diens neem met ander woorde die
werkgewers, nie die regmatige lone die werknemers betaal nie. Die houding is kyk
daai ou hy is hard-up vir geld.
Elsa: Hy het nie werk nie, hy moet nou maar tevrede wees met die R50 per dag.
Frans: As ek jou R50 gee en ʼn stukkie brood dan moet hy happy wees, jy weet. Ek
meen al is die minimum loon wat ook al. So dit is ook ʼn ding, ek glo nie dit is net hier
nie.
Albert: Goed kom ons praat oor apartheid as sulks. As julle nou terug dink – dit is nou
ver terug in die geskiedenis – onthou julle nog so beleid? As julle nou terug dink, wat
sou julle nou sê wat was die probleem met apartheid, wat was die hart van die
probleem met die beleid? As julle nou terugdink, hoe sal julle dit beskryf?
Elsa: Ek dink apartheid, en veral klein apartheid, het mense heeltemal ontmens. Dit het
van mense diere gemaak, of goed. Hulle was nie mense nie. Ek dink dit is die
verskriklikste ding en ek glo nie noodwendig vir die groot hoeveelheid bruin of swart
mense het dit regtig gegaan oor of het hulle stemreg of regeer hulle die land nie. Ek
dink dit gaan daaroor mense... dat hulle absoluut as niks... Jy doen wat hierdie wit
mens vir jou sê of jy word geslaan of jy word in die polisie se vangwa gegooi en tronk
toe gevat.
Frans: Ek stem basies saam met wat Elsa gesê het en as jy gaan stil sit en mooi oor al
hierdie goeters gaan dink, dan kan ek nie glo dat ek so naïef was, so dat ek dit op ʼn
stadium ook gesteun het nie. Ek praat nou van apartheid. Nog onlangs soos destyds
toe Van Zyl Slabbert oorlede is, daar was ʼn huldeblyk oor RSG gewees wat hy hier in
die laat tagtiger jare... by die Parlement... was daar ʼn verbatim van hom waar hy sou
gesê het hierdie land kan getransformeer word en daar kan suksesvol onderhandel
word. En dit is afgeskiet en op grond daarvan het hy, kom ons sê maar, gatvol geraak
en sy goed gevat en geloop. Hy is klaar en weet jy, hy was reg. Maar hy was daardie ʼn
PFP gewees en waar was ek? Hy was reg, hy was verseker reg en ek was naïef en ek
dink baie van ons was naïef. Want daar is baie ouens wat nou sal sê, veral ouens en
vriende wat in die weermag was en in Angola was, wat ook hier is Malmesbury bly en
ook hierdie een boere vriend van ons was die hoof van een die kommando’s. En daai