4. Uluslararası Beyaz Et Kongresi

Bu aşılar ölüm oranlarını önemli derecede azaltmakta ve özellikle de CEO aşıları olmak üzere
hastalık salgınlarını sınırlandırmaktadır. Bununla birlikte, CEO aşıları zamanla virulens kazanıp
başlı başına salgın kaynağı olabilmektedir. Son yıllarda (2000’li yılların başında) ise, vektör
aşılar olarak ta bilinen, ILTV immunojenik proteinlerinin tekli ya da çoklu olarak kanatlı immun
sistemine sunulmasını hedefleyen, hindi herpesvirusları (HVT, herpes virus of turkeys) ya da
çiçek viruslarının (FPV, fowl pox virus) kullanıldığı canlı rekombinant aşılar (ikinci nesil aşılar)
kullanılmaktadır. Rekombinant viral vektör aşılar canlı attenue aşılara göre sonradan virulens
hale geçmemeleri nedeniyle daha güvenli bir alternatif sunmaktadır. Koruyucu etkinliklerinin
belirlenmesine yönelik çalışmalarda, ikinci nesil aşıların, kanatlı performansını artırarak
hastalığın klinik belirtilerini zayıflattığı, ancak eprüvasyonda kullanılan virusun saçılımını
azaltamadığı ve bu nedenle de salgın olasılığını artırdığı görülmüştür. Günümüzde ise, gerek
canlı attenue gerek viral vektör aşılarının geliştirilmesinde yeni stratejiler değerlendirilmektedir.
Bunun dışında, yine özellikle son yıllarda, virulensle ilişkili genlerin delesyonuna dayalı genetik
mühendisliği teknikleriyle geliştirilen canlı mutant aşılar veya kanatlılarda in-vivo pasajlarda
artan virulens sergilemeyecek CEO viral alt-popülasyonlarının seçimine dayalı aşı (yeni nesil
aşı denemeleri) çalışmalarında iyi ve ümit vaat eden sonuçlar alındığı bildirilmektedir. Aşılara
yönelik bir diğer gelişme de, ILTV glikoproteinlerinin immun sisteme sunulmasında NDV
(Newcastle Disease Virusu) veya modifiye yüksek virulensli serotip I Marek Hastalık virusunun
(mvvMDV, serotip-I Marek’s disease virüs) yeni vektör alternatifleri olarak değerlendirilmesidir
(17, 18).
Canlı attenue ILT aşıları göze damlatma, sprey ya da içme suyuna katılarak uygulanabilmektedir.
Rekombinant aşılar ise kanat zarına batırma, derialtı injeksiyon veya in-ovo inokulasyon yoluyla
uygulanmaktadır. Her bir aşı tipinin ve uygulama yolunun kendine has avantaj ve dezavantajları
bulunmaktadır. Örneğin vektör aşılarla kısmi korunma sağlanırken, canlı attenue aşılarda ise
özellikle küçük partikül çaplı sprey aşılamalarda rezidüel virulens ve buna bağlı klinik hastalık
oluşumu görülebilmektedir. Canlı attenue aşılar aynı zamanda canlı kanatlı pasajları sonucunda
yüksek virulensli forma dönüşerek sahada endemik kalabilmektedir. Bu nedenle bu aşılarla bir kez
aşılama başlatıldığında aşılamanın sonlandırılma kararının alınması riskli olabilmektedir. Aşılı
kanatlılarda aşı ve saha viruslarıyla şekillenen subklinik miks infeksiyonlar özellikle bunlarla
temas eden aşısız duyarlı kanatlılarda şiddetli hastalık oluşturabilmektedir. ILTV’nin attenue
aşı suşları ve saha suşları arasında yeni virulent suşların meydana gelmesine neden olabilecek
doğal rekombinasyonun meydana gelebileceği bildirilmiştir. Bu nedenle aynı popülasyonların
tekrarlayan dozda ve farklı attenue ILTV aşı suşlarıyla aşılanması önerilmemektedir (17, 18).
Ülkemizde yetiştirilen tavukları ILT hastalığına karşı korumada 2015 yılından itibaren Gıda,
Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nın izni ile vektör aşılar kullanılmaktadır.
Sonuç ve Öneriler
ILT hastalığı, tüm dünyada kanatlı yetiştiriciliğinin yoğun olarak yapıldığı bölgelerde görülen,
önemli ekonomik kayıplara neden olabilen, kompleks özellikleri ile kontrolü disiplin ve dikkat
gerektiren önemli bir kanatlı hayvan hastalığıdır. Hastalığa ilişkin öneriler aşağıda maddeler
halinde sunulmuştur:
· ILT hastalığına yönelik üniversite, bakanlık ve sektör temsilcilerinden oluşan bir
hastalık takip ve eylem komisyonu oluşturulup ILT’ye yönelik bir strateji ve eylem
planı hazırlanmalıdır.
267