Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

De koper zet het geld weer om in waren voordat hij de waren in geld heeft omgezet: hij volbrengt
de tweede warenmetamorfose voordat hij de eerste tot stand heeft gebracht. De waar van de verkoper
circuleert, maar realiseert haar prijs slechts in een privaatrechtelijke aanspraak op het geld.
Voordat de waar zich in geld heeft omgezet, is zij in gebruikswaarde omgezet. De voltrekking
van haar eerste metamorfose vindt pas achteraf plaats.[98]
De in ieder bepaald tijdsverloop van het circulatieproces vervallende verplichtingen vormen de
prijssom van de waren, welker verkoop deze verplichtingen deed ontstaan. De hoeveelheid geld,
die voor de realisering van deze prijssom nodig is, hangt in de eerste plaats af van de omloopsnelheid
van het betaalmiddel. Deze snelheid is van twee omstandigheden afhankelijk: 1. de keten
van de betrekkingen tussen de schuldeisers en de schuldenaars, zodat A, die geld krijgt van
zijn schuldenaar B, dit aan zijn schuldeiser C geeft, enzovoort; 2. het tijdsverloop tussen de verschillende
betalingstermijnen. De onafgebroken keten van betalingen of achteraf plaatsvindende
eerste metamorfosen onderscheidt zich wezenlijk van de ineenstrengeling van de reeksen metamorfosen,
welke wij hierboven bestudeerden. In de omloop van het circulatiemiddel wordt de
samenhang tussen verkopers en kopers niet slechts uitgedrukt; de samenhang zelf ontstaat pas in
en door de geldomloop. Daarentegen brengt de beweging van het betaalmiddel een maatschappelijke
samenhang tot uitdrukking, die reeds aanwezig was voordat die beweging begon.
De mate, waarin de verkopen simultaan en parallel plaatsvinden, beperkt de vervanging van de
hoeveelheid munten door de omloopsnelheid van de munten. Omgekeerd zien we hier een nieuwe
drijfkracht in de economie van de betaalmiddelen. Met de concentratie van de betalingen op
dezelfde plaats komen op natuurlijke wijze speciale instellingen en methoden tot ontwikkeling
om die betalingen te vereffenen. In de middeleeuwen bijvoorbeeld de virements (verrekeningen)
in Lyon. De vorderingen van A op B, van B op C, van C op A, enzovoort behoeven maar onderling
verrekend te worden om elkaar tot een zeker bedrag op te heffen, net zoals dat bij positieve
en negatieve getallen gebeurt. Op deze wijze blijft slechts een schuldsaldo over, dat vereffend
moet worden. Hoe omvangrijker de concentratie van betalingen is, des te kleiner wordt relatief
het saldo, dus ook de hoeveelheid betaalmiddelen in circulatie.
De functie van het geld als betaalmiddel bevat een directe tegenstrijdigheid. Voor zover de betalingen
tegen elkaar wegvallen, functioneert het geld slechts ideëel als rekengeld of waardemeter.
Voor zover werkelijke betalingen te verrichten zijn, treedt het geld niet op als circulatiemiddel,
niet als een voorbijgaande en bemiddelende vorm van de stofwisseling, maar als de individuele
incarnatie van de maatschappelijke arbeid, als zelfstandig bestaan van ruilwaarde, als de absolute
waar. Deze tegenstrijdigheid treedt aan de dag in de fase van de productie- en handelscrises, die
men geldcrisis noemt.[99] Zij komt slechts voor wanneer de onafgebroken keten van betalingen
en een kunstmatig systeem van vereffening volledig zijn ontwikkeld. Bij algemene storingen in
dit mechanisme maakt, ongeacht de oorzaak van die storingen, de slechts ideële gedaante van rekengeld
plotseling plaats voor de vorm van harde contanten. Het geld wordt dan onvervangbaar
door wereldse waren. De gebruikswaarde van de waren wordt waardeloos en hun waarde wordt
door zijn eigen waardevorm op de vlucht gedreven. Nog zo-even verklaarde de burger, bedwelmd
door zijn voorspoed en in het duister van de Verlichting, dat het geld een ijdele illusie was:
slechts waar is geld. En nu galmt het over de wereldmarkt: slechts het geld is waar! Zoals het hert
schreeuwt om het koele water, zo schreeuwt zijn ziel om het geld, de enige rijkdom.[100] In de
crisis wordt de tegenstelling tussen de waar en haar waardegedaante — het geld — verscherpt tot