Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

Binnen de grenzen van het productieproces verwierf het kapitaal het commando over de arbeid,
dat wil zeggen over de actieve arbeidskracht of de arbeider zelf. Het verpersoonlijkte kapitaal, de
kapitalist, ziet er op toe dat de arbeider zijn werk naar behoren en met de vereiste mate van intensiteit
verricht.
Het kapitaal ontwikkelde zich verder tot een dwangverhouding, waardoor de arbeidersklasse
werd gedwongen meer arbeid te verrichten dan door de nauwe grens van de eigen vitale levensbehoeften
werd voorgeschreven. En als producent van de werkzaamheid van anderen, als uitzuiger
van meerarbeid en uitbuiter van arbeidskracht, overtreft het in energie, mateloosheid en
kracht alle vroegere, op directe dwangarbeid gebaseerde productiesystemen.
Aanvankelijk maakte het kapitaal de arbeid aan zich ondergeschikt met de technische voorwaarden,
waarmee die arbeid in die periode werd aangetroffen. Het kapitaal wijzigt dus niet onmiddellijk
de productiewijze. De productie van meerwaarde, in de tot nu toe behandelde vorm door
middel van een eenvoudige verlenging van de arbeidsdag, is dus onafhankelijk van een wijziging
in de productiewijze zelf: zij was in de ouderwetse bakkerij niet minder effectief dan in de moderne
katoenspinnerij.
Beschouwen we het productieproces als arbeidsproces, dan is de verhouding tussen arbeider en
productiemiddelen niet een verhouding van arbeider tot kapitaal, maar van arbeider tot loutere
middelen en materialen van zijn doelgerichte, productieve activiteit. In de looierij bijvoorbeeld
behandelt hij de huid slechts als zijn arbeidsvoorwerp. Het is niet de kapitalist wie hij de huid
looit. Maar dit ligt anders, zodra we het productieproces zien als het proces van meerwaardevorming.
De productiemiddelen worden dan terstond middelen tot absorptie van arbeid van anderen.
Het is dan niet meer de arbeider die de productiemiddelen gebruikt, maar het zijn de productiemiddelen
die de arbeider gebruiken. In plaats van door de arbeider te worden gebruikt als stoffelijke
elementen van diens productieve activiteit, wordt de arbeider door de productiemiddelen
verbruikt als gistmiddel van hun eigen levensproces en het levensproces van het kapitaal is niets
anders dan de beweging van een zichzelf vergrotende waarde. Smeltovens en fabrieksgebouwen,
die ‘s nachts rusten en geen levende arbeid opzuigen, vormen voor de kapitalist een ‘zuiver verlies’
(mere loss). Daarom bezitten smeltovens en fabrieksgebouwen een ‘aanspraak op nachtarbeid’
van de arbeidskrachten. De loutere omzetting van geld in materiële factoren van het productieproces,
in productiemiddelen, maakt van deze productiemiddelen een titel in rechte en in
dwang op arbeid en meerarbeid van anderen. Ten slotte nog een voorbeeld om aan te tonen hoe
zeer deze, voor de kapitalistische productie zo typerende omkering, ja verschuiving van de verhouding
tussen dode en levende arbeid, tussen waarde en waardescheppende kracht, zich in de
geest van de kapitalisten afspiegelt. Tijdens de rebellie van de Engelse fabrikanten in de jaren
1848-50 schreef ‘het hoofd van de linnen- en katoenspinnerij in Paisley, een van de oudste en
meest solide firma’s in West-Schotland, Carlile, Sons & Co., in 1752 opgericht en generatie op
generatie door dezelfde familie geleid’ — deze uiterst intelligente gentleman schreef in de Glasgow
Daily Mail van 25 april 1849 een brief[[207] met het opschrift ‘The Relay System’, waarin
onder andere de volgende grotesk-naïeve passage voorkomt: ‘Laten we nu eens de kwalijke gevolgen
bekijken van een verkorting van de arbeidstijd van 12 tot 10 uur... Deze gevolgen komen
neer op de meest ernstige nadelen voor de verwachtingen en voor het eigendom van de fabrikant.
Werkt hij (de arbeidskracht -M.) 12 uur en wordt dit beperkt tot 10 uur, dan schrompelen iedere
12 machines of spoelen van zijn bedrijf ineen tot 10 (‘then every 12 machines or spindles, in his