Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

te nemen, betekende iedere poging in die richting een verscherping van de honger. Het huiselijk
leven zal zich daar afspelen, waar men het goedkoopste onder dak is: in wijken, waar de gezondheidsinspectie
het minst kan uitvoeren, waar de rioleringen het slechtst zijn, de straatreiniging
minimaal is, het meeste vuilnis ligt, de watervoorziening slecht of jammerlijk is en, in de steden,
waar het grootste gebrek bestaat aan licht en lucht. Het zijn deze gevaren voor de gezondheid,
waaraan de mensen, die armoede lijden, onvermijdelijk blootstaan, wanneer deze armoede gebrek
aan voedsel insluit. En indien deze euvelen een vreselijke uitwerking hebben op het leven, zo is
het enkele gebrek aan voedsel op zichzelf al zeer ernstig. . . Dit zijn pijnlijke gedachten, vooral
wanneer men bedenkt dat de armoede, waarvan hier sprake is, niet de aan zichzelf te wijten armoede
van de luilakkerij is. Het is de armoede van de arbeidende bevolking. En wat de stedelijke
arbeider betreft is de arbeid, dank zij welke hij in staat is het karige voedsel te kopen, wat tijdsduur
betreft, gewoonlijk buitensporig lang. En desondanks kan men alleen maar onder groot
voorbehoud beweren dat deze arbeid in eigen behoeften voorziet. . . Deze nominale instandhouding
door eigen arbeid kan in zeer grote omvang slechts een kortere of langere omweg tot het
pauperisme zijn.’[114]
Slechts met kennis van de economische wetten kan men de nauwe samenhang begrijpen tussen
de honger van het meest werkzame deel der arbeiders en de op kapitalistische accumulatie gebaseerde
grove of geraffineerde, buitensporige consumptie van de rijken. Met de woningtoestand
ligt dit anders. Iedere onbevooroordeelde waarnemer ziet dat hoe massaler de centralisatie der
productiemiddelen is des te groter de daarbij behorende opeenhoping van arbeiders in dezelfde
ruimte; anders gezegd: hoe sneller de kapitalistische accumulatie, des te jammerlijker de woningtoestand
der arbeiders. De met de groei gepaard gaande ‘verbeteringen’ der steden door het slopen
van slecht gebouwde wijken, het oprichten van paleizen voor banken, warenhuizen, enzovoort,
het verbreden van de straten voor handelsverkeer en voor de luxueuze karossen, voor de
aanleg van paardentrams, enzovoort, verjagen de armen naar steeds slechtere en steeds meer
overbevolkte schuilhoeken. Aan de andere kant weet iedereen dat de duurte van de woningen in
een omgekeerde verhouding staat tot hun kwaliteit en dat de speculanten in huizen met meer
winst en minder kosten deze mijnen van ellende exploiteren dan indertijd de mijnen van Potosi
werden geëxploiteerd. Het antagonistische karakter van de kapitalistische accumulatie en dus van
de kapitalistische eigendomsverhoudingen in het algemeen[115] zijn hier zó duidelijk, dat zelfs
de officiële Engelse rapporten wemelen van heterodoxe uitvallen op het ‘eigendom en zijn rechten’.
Met de ontwikkeling van de industrie, de accumulatie van het kapitaal, de groei en de ‘verfraaiing’
der steden nam dit euvel een zodanige omvang aan, dat alleen uit vrees voor besmettelijke
ziekten — die ook de ‘fatsoenlijke wijken’ niet ontzien — in de periode 1847-64 niet minder
dan tien wetten op het gebied van de gezondheidszorg werden aangenomen en dat de geschrokken
burgerij in enkele steden (Liverpool, Glasgow, enzovoort) de gemeentebesturen liet ingrijpen.
Desondanks roept dr. Simon in zijn rapport van 1865 uit: ‘In het algemeen gesproken staan de
misstanden in Engeland niet onder controle.’ Op bevel van de Privy Council vond in 1864 een
onderzoek plaats naar de woning toestanden onder de landarbeiders en in 1865 naar de woningtoestanden
onder de arme klassen in de steden. De resultaten van de meesterlijke werkzaamheden
van dr. Julian Hunter kan men vinden in het zevende en achtste rapport over de Public Health. Ik
kom later terug op de landarbeiders. Wat betreft de woningtoestanden in de steden laat ik eerst de
volgende, algemene opmerking van dr. Simon voorafgaan: ‘Ofschoon ik officieel slechts als arts
spreek, laat de normale menselijkheid het niet toe de andere zijde van dit kwaad te verzwijgen.
Vanaf een zeker punt brengt de woningnood vrijwel noodzakelijk een zodanige verloochening