Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

2. Onjuiste opvatting der economen over de reproductie op grotere schaal
Voordat wij nu de accumulatie of heromzetting van meerwaarde in kapitaal aan een nader onderzoek
onderwerpen, moeten we eerst een door de klassieke economie ingevoerde dubbelzinnigheid
uit de weg ruimen.
Evenmin als de waren, die de kapitalist met een gedeelte van de meerwaarde voor zijn eigen consumptie
koopt, voor hem dienst doen als middelen tot productie en tot vergroting van zijn kapitaal,
evenmin is de arbeid, die hij koopt ter bevrediging van zijn natuurlijke en maatschappelijke
behoeften, productieve arbeid. In plaats van door de koop van die waren en arbeid meerwaarde
om te zetten in kapitaal, verteert of besteedt hij omgekeerd de meerwaarde als inkomen. Tegenover
de oud-adellijke zienswijze die, zoals Hegel terecht opmerkt, ‘bestaat uit het verteren van
hetgeen aanwezig is’ en waarbij men zich ook in het bijzonder toelegde op de luxe van persoonlijke
diensten, was het voor de burgerlijke economie van beslissende betekenis om de accumulatie
van het kapitaal te bestempelen als de eerste burgerplicht en om onvermoeibaar te prediken:
men kan niet accumuleren wanneer men zijn gehele inkomen opeet in plaats van een belangrijk
deel daarvan te besteden voor de werving van additionele, productieve arbeiders, die meer opbrengen
dan zij kosten. Anderzijds moesten de burgerlijke economen strijd voeren tegen het
volksvooroordeel, dat de kapitalistische productie verwart met schatvorming[28] en daardoor
meent dat geaccumuleerde rijkdom rijkdom is, die in zijn bestaande, natuurlijke vorm behoed
werd voor vernietiging, dus aan het verbruik werd onttrokken of voor de circulatie gespaard
bleef. Uitsluiting van geld van deelneming aan de circulatie zou juist het tegendeel zijn van de
waardevergroting van geld als kapitaal en de warenaccumulatie in de betekenis van de schatvormer
zou louter dwaasheid zijn.[28a] Accumulatie van waren in grote omvang is het resultaat van
een stagnatie in de circulatie of van overproductie.[29] In de populaire opvattingen gaat enerzijds
het beeld schuil van een opeengehoopte hoeveelheid goederen, die deel uitmaken van het consumptiefonds
van de rijken en door hen in de loop der tijd worden geconsumeerd en anderzijds
de vorming van voorraden. Dit laatste is een verschijnsel dat we bij alle productiewijzen tegenkomen;
bij de analyse van het circulatieproces zullen wij ons met dit verschijnsel bezighouden.
De klassieke economen hebben dus gelijk voor zover zij er de nadruk op leggen dat de consumptie
van het meerproduct door productieve arbeiders in plaats van door onproductieve arbeiders
een kenmerkend element vormt van het accumulatieproces. Maar hier begint tevens de dwaling
van de klassieke economie. A. Smith heeft het in de mode gebracht de accumulatie als loutere
consumptie van het meerproduct door productieve arbeiders of de kapitalisering van de meerwaarde
als loutere omzetting van meerwaarde in arbeidskracht voor te stellen. Laten we bijvoorbeeld
Ricardo eens aan het woord: ‘Men moet begrijpen dat alle producten van een land worden
geconsumeerd; maar het maakt het grootst denkbare verschil uit of zij worden geconsumeerd
door diegenen, die een andere waarde reproduceren of door diegenen, die dat niet doen. Wanneer
we zeggen dat inkomen wordt gespaard en aan het kapitaal wordt toegevoegd, dan bedoelen wij
dat het deel van het inkomen, waarvan gezegd wordt dat het bij het kapitaal is gevoegd, door productieve
in plaats van door onproductieve arbeiders is geconsumeerd. Men kan zich niet erger
vergissen dan wanneer men veronderstelt dat kapitaal door non-consumptie wordt vergroot.’[30]
Er bestaat geen grotere dwaling dan de door Ricardo en alle latere economen van A. Smith overgenomen
bewering dat ‘het deel van het inkomen, waarvan gezegd wordt dat het bij het kapitaal
is gevoegd, door productieve arbeiders is geconsumeerd’. Volgens deze opvatting zou alle meer-