Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

Blijft de productiviteit van alle voor de productie van een jas vereiste vormen van nuttige arbeid
constant, dan neemt de waarde van de jassen mét hun hoeveelheid toe: wanneer 1 jas x arbeidsdagen
voorstelt, dan stellen 2 jassen 2 x arbeidsdagen voor, enzovoort. Laten wij nu eens aannemen
dat de voor de productie van 1 jas noodzakelijke arbeid tweemaal zo groot wordt of dat deze
wordt gehalveerd. In het eerste geval bezit 1 jas dezelfde waarde als voordien 2 jassen, in het
laatste geval bezitten 2 jassen dezelfde waarde als voordien 1 jas. En dit alles ondanks het feit,
dat in beide gevallen een jas steeds dezelfde diensten bewijst en de in de jas belichaamde nuttige
arbeid van dezelfde kwaliteit blijft. Echter de bij de productie bestede hoeveelheid arbeid is veranderd.
Een grotere hoeveelheid gebruikswaarde vormt op zichzelf een grotere materiële rijkdom: 2 jassen
zijn meer dan 1 jas. Met twee jassen kan men twee mensen kleden, met één jas slechts één
persoon, enzovoort. Toch kan een toeneming van de hoeveelheid materiële rijkdom gepaard gaan
met een waardedaling van die rijkdom. Deze tegengestelde beweging is het gevolg van het tweevoudige
karakter van de arbeid. Productiviteit is natuurlijk altijd productiviteit van nuttige, concrete
arbeid; zij stelt in feite slechts het rendement vast van doelmatige productieve werkzaamheid
in een bepaald tijdsbestek. Al naar gelang de stijging of de daling van de productiviteit wordt
de nuttige arbeid dus een rijkere of een minder rijke bron van producten. Daar tegenover staat dat
een wijziging in de productiviteit op zichzelf geen enkele invloed heeft op de in de waarde belichaamde
arbeid. Aangezien de productiviteit op de concrete nuttige vorm van de arbeid slaat kan
zij, zodra wij van deze concrete nuttige vorm abstraheren, natuurlijk geen betrekking meer hebben
op de arbeid. Dus ongeacht de veranderingen in de productiviteit levert dezelfde arbeid in
hetzelfde tijdsbestek steeds dezelfde waardegrootte. Maar dezelfde arbeid levert in hetzelfde
tijdsbestek verschillende hoeveelheden gebruikswaarden op, méér bij stijging van de productiviteit,
minder bij daling van de productiviteit. Dezelfde verandering in de productiviteit die de
vruchtbaarheid van de arbeid — en dus de massa van de door deze geleverde gebruikswaarde —
doet toenemen, doet dus — wanneer daardoor de voor de productie van deze massa noodzakelijke
arbeidstijd wordt verkort — de waarde van die toegenomen massa verminderen. En hetzelfde
geldt in omgekeerde richting.
Enerzijds is alle arbeid besteding van menselijke arbeidskracht in fysiologische betekenis en in
deze hoedanigheid van homogene menselijke of abstract menselijke arbeid vormt de arbeid warenwaarde.
Anderzijds is alle arbeid besteding van menselijke arbeidskracht in een bepaalde
doelbewuste vorm en in deze hoedanigheid van concrete nuttige arbeid brengt de arbeid gebruikswaarde
voort.[16]
3. De waardevorm of ruilwaarde
De waren komen op de wereld in de vorm van gebruikswaarden of warenlichamen, zoals ijzer,
linnen, tarwe, enzovoort. Dit is hun alledaagse, natuurlijke vorm. Zij zijn echter slechts waren
door hun tweevoudige karakter: gebruiksvoorwerp en tegelijkertijd drager van waarde. Zij kunnen
dus slechts als waren aan de dag treden of de vorm van waren bezitten voor zover zij hun
dubbele vorm hebben: de natuurlijke vorm en de waardevorm.
Het wezen van de waarde van de waren onderscheidt zich van Wittib Hurtig [Noot van de vertaler:
Wittib Hurtig is Mistress Quickly uit Shakespeares The Merry Wives of Windsor. Zij is de be-