Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

daad meer arbeidskracht besteedt.[158] In manufacturen waar de machinerie geen of een onbelangrijke
rol speelt, bijvoorbeeld in de pottenbakkerij, heeft de invoering van de fabriekswet op
overtuigende wijze bewezen dat alleen al de verkorting van de arbeidsdag de regelmatigheid, gelijkvormigheid,
orde, continuïteit en energie van de arbeid opvallend verhoogt.[159] Dit resultaat
scheen in de eigenlijke fabriek echter twijfelachtig te zijn, omdat hier de afhankelijkheid van de
arbeider van de bestendige en gelijkvormige beweging van de machine reeds lang tot de strengste
discipline geleid had. Toen men zich dan ook in 1844 bezighield met verkorting van de arbeidsdag
tot minder dan 12 uur, verklaarden de fabrikanten vrijwel eenstemmig dat ‘hun opzichters in
de verschillende arbeidslokalen er voor zorgden dat de arbeiders geen tijd verloren laten gaan’,
dat ‘de mate van waakzaamheid en oplettendheid bij de arbeiders (the extent of vigilance and attention
on the part of the workmen) nauwelijks nog kon worden opgevoerd’ en dat daarom —
wanneer men uitging van de veronderstelling dat alle overige omstandigheden, zoals de snelheid
van de machine, enzovoort, ongewijzigd bleven — ‘het onzin zou zijn in goed geleide fabrieken
enig belangrijk resultaat te verwachten van de grotere oplettendheid, enzovoort, van de
arbeider.’[160] Deze bewering werd door experimenten weerlegd. De heer R. Gardner liet in zijn
twee grote fabrieken in Preston met ingang van 20 april 1844 slechts 11 in plaats van 12 uur per
dag werken. Na verloop van ongeveer een jaar bleek het resultaat te zijn dat ‘dezelfde hoeveelheid
product tegen dezelfde kosten werd verkregen en dat de arbeiders tezamen in 11 uur evenveel
arbeidsloon verdienden als vroeger in 12 uur.’[161] Ik behandel hier niet de experimenten in
de spin- en kaardkamers, omdat deze gepaard gingen met een toeneming van de snelheid van de
machines met 2 %. In de weefafdeling daarentegen, waar bovendien zeer uiteenlopende soorten
lichte, met figuren versierde fantasieartikelen werden geweven, vond geen enkele verandering in
de objectieve productievoorwaarden plaats. Het resultaat was: ‘Van 6 januari 1844 tot 20 april
1844, met een 12-urige arbeidsdag, een gemiddeld weekloon per arbeider van 10s. 1 1 / 2 d.; van 20
april 1844 tot 29 juni 1844 met een 11-urige arbeidsdag een gemiddeld weekloon van 10s.
3 1 / 2 d.’[162] Hier werd, uitsluitend ten gevolge van een groter en gelijkmatiger krachtsinspanning
van de arbeider en van een economische besteding van hun tijd, in 11 uur meer geproduceerd dan
voordien in 12 uur. Terwijl de arbeiders hetzelfde loon ontvingen en 1 uur aan vrije tijd wonnen,
kreeg de kapitalist dezelfde hoeveelheid producten en bespaarde hij voor 1 uur de uitgaven voor
kolen, gas, enzovoort. Soortgelijke experimenten werden met hetzelfde resultaat uitgevoerd in de
fabrieken van de heren Horrocks en Jacson.[163]
De verkorting van de arbeidsdag schept in de eerste plaats de subjectieve voorwaarden voor de
condensatie van de arbeid, namelijk de capaciteit van de arbeider om in een gegeven tijd meer
kracht te leveren. Zodra de verkorting van de arbeidsdag bij de wet wordt afgedwongen, wordt de
machine in handen van het kapitaal het objectieve en systematisch gebruikte middel om in dezelfde
tijd meer arbeid af te dwingen. Dit geschiedt op twee manieren: door verhoging van de
snelheid der machines en door uitbreiding van het aantal door dezelfde arbeider te bedienen machines,
dat wil zeggen door vergroting van zijn arbeidsterrein. Een verbeterde constructie van de
machinerie is gedeeltelijk noodzakelijk om op de arbeider een grotere druk uit te oefenen, maar
gedeeltelijk vloeit zij ook automatisch voort uit de intensivering van de arbeid, omdat de inkrimping
van de arbeidsdag de kapitalist dwingt zo zuinig mogelijk met de productiekosten om te
springen. De verbetering van de stoommachine verhoogt het aantal cilinderslagen per minuut en
maakt het tegelijkertijd door een grotere krachtsbesparing mogelijk een groter mechanisme bij
een gelijkblijvend of zelfs dalend verbruik van kolen met dezelfde motor aan te drijven. De ver-