Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

centrale machine, van welke de beweging uitgaat, niet alleen te beschrijven als een automaat,
maar ook als een autocraat. ‘In deze grote werkplaatsen verzamelt de weldadige macht van de
stoom haar tienduizenden onderdanen om zich heen.’[179]
Mét het arbeidswerktuig gaat ook de virtuositeit van de arbeider bij het hanteren van dit werktuig
over op de machine. Het productievermogen van het werktuig wordt bevrijd van de persoonlijke
grenzen der arbeidskracht. Hierdoor is ook de technische basis opgeheven, waarop de arbeidsverdeling
der manufactuur berust. In plaats van de deze arbeidsverdeling kenmerkende hiërarchie
der gespecialiseerde arbeiders komt dan ook in de automatische fabriek de tendentie tot gelijkmaking
of nivellering der werkzaamheden, die door de helpers van de machinerie moeten worden
verricht;[180] het kunstmatig tot stand gebrachte onderscheid tussen de deelarbeiders wordt
voornamelijk vervangen door het natuurlijke onderscheid van leeftijd ai geslacht.
Voor zover de arbeidsverdeling in de automatische fabriek weer optreedt, is deze in de eerste
plaats een verdeling van arbeiders over de gespecialiseerde machines en van groepen arbeiders
(die echter geen organische groepen vormen) over de verschillende afdelingen van de fabriek,
waar zij hun werk verrichten aan naast elkaar geplaatste, gelijksoortige werktuigmachines, hetgeen
betekent dat tussen hen slechts sprake is van een eenvoudige coöperatie. De organische
groep van de manufactuur wordt vervangen door het verband tussen de voorman en zijn enkele
helpers. De werkelijke scheiding is die tussen de arbeiders, die in feite werken met de werktuigmachine
(waarbij nog enige arbeiders komen, die de beweegmachines onderhouden en van
brandstof voorzien) en de zuivere handlangers (bijna uitsluitend kinderen) van deze machinearbeiders.
Tot deze handlangers rekent men ook vrijwel alle feeders (personen, die de machine van
arbeidsstof voorzien). Naast deze hoofdklassen vinden we nog een numeriek onbetekenend personeel,
dat tot taak heeft het totale mechanisme te controleren en in goede staat te houden: ingenieurs,
werktuigkundigen, schrijnwerkers, enzovoort. Het is een hogere, gedeeltelijk wetenschappelijk
gevormde, gedeeltelijk uit handwerkslieden bestaande categorie arbeiders, die buiten de
kring der fabrieksarbeiders staan en hun slechts zijn toegevoegd.[181] Deze arbeidsverdeling is
een louter technische.
De arbeider moet zich op jeugdige leeftijd de machinearbeid eigen maken, opdat hij zijn eigen
beweging leert aanpassen aan de gelijkvormige, continue beweging van een automaat. Voor zover
het totale mechanisme zelf een systeem vormt van veelsoortige, gelijktijdig werkende en gecombineerde
machines, vergt ook de hierop berustende coöperatie een verdeling van verschillende
soorten arbeidersgroepen over de verschillende soorten machines. Maar het machinale bedrijf
maakt een einde aan de noodzaak om deze verdeling, zoals bij de manufactuur, vast te leggen
door steeds dezelfde arbeider aan dezelfde functie te binden.[182] Aangezien de totale beweging
van de fabriek niet van de arbeider, maar van de machine uitgaat, kan zonder onderbreking van
het arbeidsproces voortdurend een wisseling van personen plaatsvinden. Het treffendste bewijs
hiervoor vinden we in het ploegenstelsel, dat gedurende de revolte van de Engelse fabrikanten in
de jaren 1848-50 werd ingevoerd. De snelheid ten slotte, waarmee op jeugdige leeftijd de arbeid
aan de machine wordt geleerd, maakt eveneens een einde aan de noodzaak een bepaalde klasse
arbeiders uitsluitend tot machinearbeiders op te leiden.[183] De werkzaamheden van hen, die alleen
maar helpers zijn, kunnen in de fabriek gedeeltelijk door machines worden vervangen[184]
en voor de rest kunnen de personen, die met dit gezwoeg zijn belast, door de grote eenvoud van
het werk snel en voortdurend door anderen worden vervangen.