Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

ossen groeit. ‘Wanneer de bewoners door het boren van een gat in de boom zich ervan hebben
overtuigd dat de merg rijp is, wordt de boom omgehakt en in stukken verdeeld, de merg er uit gehaald
en met water gemengd en gezeefd, waardoor een volledig bruikbaar sagomeel wordt verkregen.
Gewoonlijk brengt een boom 300 pond op, maar hij kan ook 500 tot 600 pond opbrengen.
Men gaat daar dus het bos in en snijdt zich het brood, zoals men bij ons brandhout hakt.’[9] Stel
dat een dergelijke Oost-Aziatische broodsnijder 12 arbeidsuren per week nodig heeft om al zijn
behoeften te bevredigen. Wat hij rechtstreeks te danken heeft aan de gunst der natuur is veel vrije
tijd. Voordat hij deze vrije tijd voor zichzelf productief maakt, moet aan een hele reeks historische
voorwaarden zijn voldaan; voordat hij die tijd besteedt aan meerarbeid voor derden, is
dwang van buiten af nodig. Indien de kapitalistische productie zou worden ingevoerd, zou de
brave man misschien 6 dagen per week moeten werken om zichzelf het product van één arbeidsdag
toe te eigenen. De gunst der natuur verklaart niet waarom hij nu 6 dagen per week werkt of 5
dagen meerarbeid levert; zij verklaart slechts waarom zijn noodzakelijke arbeidstijd beperkt is tot
één dag per week. In geen geval vloeit zijn meerproduct echter voort uit een aangeboren, geheime
eigenschap van de menselijke arbeid.
Evenals de historisch bepaalde maatschappelijke productiviteit van de arbeid schijnt ook de door
de natuur bepaalde productiviteit van de arbeid productiviteit te zijn van het kapitaal, waardoor
die arbeid wordt ingelijfd.
Ricardo bekommert zich nergens om de oorsprong van de meerwaarde. Hij behandelt de meerwaarde
als iets dat inherent is aan de kapitalistische productiewijze, welke in zijn ogen de natuurlijke
vorm is van de maatschappelijke productie. Wanneer hij het heeft over de productiviteit van
de arbeid, dan zoekt hij daarin niet de oorzaak van het bestaan van de meerwaarde, maar slechts
de oorzaak van de grootte van de meerwaarde. Daarentegen heeft de Ricardiaanse school op luide
toon de productiviteit van de arbeid uitgeroepen tot ontstaansgrond van de winst (lees: meerwaarde).
In ieder geval een vooruitgang vergeleken met de mercantilisten, die het overschot van
de prijs der producten boven de productiekosten afleidden uit de ruil, uit de verkoop van de producten
boven hun waarde. Desondanks heeft ook de Ricardiaanse school slechts het probleem
vermeden en het niet opgelost. Inderdaad bezaten deze burgerlijke economen het juiste instinct
dat het zeer gevaarlijk zou zijn dit brandende probleem van de oorsprong van de meerwaarde
diepgaand te onderzoeken. Maar wat moeten we ervan denken wanneer een halve eeuw na Ricardo
de heer John Stuart Mill plechtig zijn superioriteit ten aanzien van de mercantilisten tentoonspreidt
door de laffe uitvluchten van de eerste vulgarisatoren van Ricardo gebrekkig te herhalen?
Mill schrijft: ‘De oorzaak van de winst is dat de arbeider meer produceert dan voor zijn onderhoud
noodzakelijk is.’ Tot zover het oude liedje, maar Mill wil er iets oorspronkelijks aan toevoegen.
‘Om de vorm van de uitspraak te veranderen: de oorzaak, waardoor het kapitaal winst
afwerpt, is dat voeding, kleding, grondstoffen en arbeidsmiddelen langere tijd meegaan dan voor
hun productie nodig is.’ Mill verwart hier de duur van de arbeidstijd met de duurzaamheid van de
producten. Volgens deze opvatting zou een bakker, wiens producten maar één dag meegaan, nooit
dezelfde winst uit zijn loonarbeiders kunnen halen als een machinefabrikant, wiens producten 20
jaar en langer meegaan. Natuurlijk, wanneer vogelnesten niet langer mee zouden gaan dan de tijd,
die voor hun bouw noodzakelijk is, zouden de vogels zich zonder nesten moeten behelpen.