Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

machines, en dergelijke) te onderbreken, vooral op de zaterdagmiddag. Maar wanneer de arbeiders
na het stilzetten van de machines in de fabrieken blijven, geschiedt dit slechts omdat hen tussen
6 uur ‘s ochtends en 6 uur ‘s avonds, gedurende de bij wet vastgestelde arbeidsuren, geen tijd
werd gegund dergelijke werkzaamheden te verrichten.’[55]
‘De extrawinsten, die door overmatige arbeid boven de wettelijk toegestane tijd gemaakt worden,
schijnen voor vele fabrikanten een te grote verleiding te zijn om er weerstand aan te kunnen bieden.
Zij rekenen op de kans niet betrapt te worden en zij berekenen dat, zelfs in geval zij wél
worden betrapt, de boetes en proceskosten zo gering zijn dat er altijd nog wel winst voor hen
overblijft.’[56] ‘Waar de extra tijd wordt verkregen door een vermenigvuldiging van kleine diefstallen
(‘a multiplication of small thefts’) in de loop van de dag, staan de inspecteurs voor vrijwel
onoverkoombare moeilijkheden om het bewijs daarvan te leveren.’[57] Deze ‘kleine diefstallen’
van het kapitaal ten nadele van de schaft- en rusttijden van de arbeider worden door de fabrieksinspecteurs
ook wel aangeduid als petty pilfering of minutes, kruimeldiefstallen van minuten,[58]
snatching a few minutes, een paar minuutjes wegkapen[59] of, zoals de arbeiders het technisch
uitdrukken, nibbling and cribbling at meal times (knabbelen en krabbelen aan de
schafttijden).[60]
Men ziet: in deze sfeer is de vorming van meerwaarde door de meerarbeid geen mysterie. ‘“Indien
u mij toestaat,” zo verklaarde mij een zeer achtenswaardige fabrikant, “dagelijks slechts 10
minuten over te laten werken, steekt u jaarlijks £1000 in mijn zak.”’[61] ‘Tijddeeltjes vormen de
elementen van de winst.’[62]
Niets is in dit opzicht zo typerend als de term full timers ter aanduiding van de arbeiders, die de
hele dag werken en de term half timers ter aanduiding van kinderen onder de 13 jaar, die slechts 6
uur mogen werken.[63] De arbeider is hier slechts gepersonifieerde arbeidstijd. Alle individuele
verschillen verdwijnen in die van ‘voltijders’ en ‘halftijders’.
3. Engelse industrietakken zonder wettelijke beperkingen op de uitbuiting
Tot nu toe beperkten wij onze beschouwing over de drift tot verlenging van de arbeidsdag, de
geeuwhonger van de weerwolf naar meerarbeid, tot het gebied waarop mateloze buitensporigheden
(volgens een burgerlijke Engelse econoom niet overtroffen door de wreedheden van de Spanjaarden
jegens de roodhuiden van Amerika[64]) van het kapitaal ten slotte aan de ketting van de
wettelijke regeling werden gelegd. Laten we nu eens kijken naar enige takken van industrie, waar
de uitzuiging van de arbeidskracht vandaag nog onbelemmerd is of gisteren nog onbelemmerd
was.
‘De heer Broughton, een vrederechter, verklaarde als voorzitter van een vergadering die op 14
januari 1860 in de stedelijke zaal van Nottingham plaatsvond, dat onder het deel van de stadsbevolking,
dat in de kantindustrie werkzaam is, zoveel ellende en ontbering heerste als onder de rest
van de beschaafde wereld niet voorkwam. . . Om 2, 3, 4 uur in de ochtend worden kinderen van
9-10 jaar uit hun vuile bedden gesleept en gedwongen tot ‘s nachts 10, 11, 12 uur voor hun naakte
bestaan te werken, waarbij hun ledematen wegteren, hun gelaatstrekken afstompen en hun menselijk
wezen geheel en al verstart tot een steenachtige gevoelloosheid, waarvan de aanblik alleen
al ons doet huiveren. Het verbaasde ons niet dat de heer Mallet en andere fabrikanten opstonden